Πουλί του Παραδείσου (Strelitzia reginae)

Γνωρίζετε ότι το φυτό Στρελίτζια λέγεται Πουλί του Παραδείσου επειδή το άνθος του μοιάζει με κεφάλι πουλιού;

Είναι ένα από τα πιο γνωστά φυτά στον κόσμο. Τα πανέμορφα λουλούδια του πουλιούνται κατά εκατομμύρια στις ανθαγορές. Στο Λος Άντζελες των ΗΠΑ οι στρελίτζιες είναι τόσο διαδεδομένες στους κήπους ώστε θεωρούνται έμβλημα της πόλης. Ωστόσο η Στρελίτζια είναι ενδημικό φυτό της Νότιας Αφρικής όπου φυτρώνει άγριο στο ανατολικό Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας.

Το γένος Strelitzia πήρε το όνομά του προς τιμή της Γερμανίδας Charlotte του Mecklenburg – Strelitz, συζύγου του βασιλιά Γεωργίου του 3ου της Αγγλίας. Το 1773, Ο σερ Joseph Banks, ο γνωστός βοτανολόγος που ήταν τότε διευθυντής στους βασιλικούς κήπους «Kew Gardens», έδωσε στο εξωτικό φυτό «Πουλί του Παραδείσου», το όνομα Strelitzia Reginae (Στρελίτζια της βασίλισσας) προς τιμήν της βασίλισσάς του. Το νοτιοαφρικανικό αυτό γένος της οικογένειας των μουσοειδών αποτελείται από 4 είδη μεγάλων ποωδών πολυετών φυτών με μεγάλο ρίζωμα ή με ξυλώδη κορμό. Τα είδη είναι η S. alba, η S. nicolai, η S. reginae var. juncea και η γνωστή S. reginae. Η Στρελίτζια της βασίλισσας είναι ένα φυτό με έντονη εμφάνιση, που σχηματίζει μακριές αειθαλείς συστάδες σκληρών φύλλων που φυτρώνουν απ’ ευθείας από την βάση του. Τα γκριζοπράσινα φύλλα που μοιάζουν σαν της μπανανιάς φτάνουν σε ύψος 1,5 μέτρο περίπου και τα λουλούδια στέκονται ανάμεσα στα φύλλα στις κορυφές μακριών βλαστών. Τα ώριμα φυτά είναι πολύ ανθοφόρα και ανθίζουν φθινόπωρο, άνοιξη και χειμώνα.

Η μορφή και η γονιμοποίηση των ανθέων έχουν επίσης ενδιαφέρον. Η σκληρή θήκη σε σχήμα ράμφους από την οποία ξεπροβάλει το λουλούδι λέγεται σπάθη. Αυτή σχηματίζει ορθή γωνία με το κοτσάνι κάνοντας το λουλούδι να μοιάζει με κεφάλι πουλιού. Τα άνθη που ξεπροβάλουν ένα κάθε φορά από την σπάθη, αποτελούνται από 3 αστραφτερά πορτοκαλί σέπαλα και 3 έντονα μπλε πέταλα. Δύο από τα μπλε πέταλα ενώνονται για να σχηματίσουν μια θήκη για νέκταρ σε σχήμα βέλους. Το φυτό αυτό είναι «ορνιθόφιλο», απαιτεί δηλαδή πουλιά που τρέφονται με νέκταρ για να γονιμοποιήσει τα λουλούδια του. Είναι επίσης «πρώτανδρο», πράγμα που σημαίνει ότι τα αρσενικά και θηλυκά όργανά του κάθε άνθους δεν ωριμάζουν ταυτόχρονα και δεν μπορεί να αυτογονιμοποιηθεί. Γι’ αυτό χρειάζονται πουλιά-γονιμοποιητές για μεταφέρουν την γύρη από το ένα λουλούδι στο άλλο. Όταν τα πουλιά κάθονται στο λουλούδι για να πιουν λίγο νέκταρ, τα πέταλά του άνθους ανοίγουν σκεπάζοντας τα πόδια των πουλιών με γύρη. Έτσι τα πουλιά μεταφέρουν τη γύρη, στο προεξέχον στίγμα κάποιου άλλου λουλουδιού. Οι καρποί του φυτού σχηματίζονται στα βράκτια και φτάνουν στο μέγεθος ενός μικρού αυγού κότας. Όταν ωριμάσουν, ανοίγουν στα τρία και φανερώνουν στο εσωτερικό τους γύρω στους 80 σκληρούς μπλε-μαύρους σπόρους με πορτοκαλί ινώδη επισπέρμια.

Η Στρελίτζια Νικολάι (natal) είναι η ψηλότερη Στρελίτζια και φτάνει τα 4,5 μέτρα ύψος. Αυτό το φυτό παράγει λευκά άνθη. Το όνομα nicolai το πήρε προς τιμήν του Τσάρου Νικολάου της Ρωσίας. Είναι ένα σημαντικό φυτό για την περιοχή του ανατολικού Ακρωτηρίου. Τα στελέχη των φύλλων της ξεραίνονται και χρησιμοποιούνται στην παρασκευή σχοινιών με τα οποία χτίζουν φράχτες και καλύβες. Οι καρποί της όταν είναι άγουροι, είναι φαγώσιμοι και νόστιμοι. Τα άνθη της παράγουν νέκταρ που προσελκύει πουλιά όπως το Cyanomitra olivacea (ηλιοπούλι). Οι πίθηκοι των ειδών Vervet και Samango τρέφονται με τα μαλακά μέρη του λουλουδιού όπως επίσης και με τα πορτοκαλί επισπέρμια των σπόρων. Τα άνθη επίσης είναι τροφή για πουλιά, αλλά και για την μικροσκοπική αντιλόπη Blue Duiker (Cephalophus monticola). Βάτραχοι και πάπιες καταφεύγουν στις συστάδες της κατά μήκος των ποταμών για προστασία.

Μια νέα υπέροχη κίτρινη ποικιλία Στρελίτζιας εμφανίσθηκε πρόσφατα. Προήρθε μετά από πειράματα και διασταυρώσεις ετών στα φυτώρια του Kirstenbosch. Το όνομα της είναι «Mandela’s Gold», προς τιμήν του Νέλσον Μαντέλα του μεγάλου ηγέτη της Νότιας Αφρικής.