Η σχέση μεταξύ δύο αδερφών επηρεάζει τον άνθρωπο στην μετέπειτα ενήλικη ζωή του, και η επιστήμη έχει ασχοληθεί αρκετά με αυτό το ζήτημα.
«Δύο αδέλφια μονοιασμένα κι αγαπημένα είναι πιο δυνατά κι από τα τείχη μιας πόλης»,
είχε πει κάποτε ο Αντισθένης, χωρίς να έχει κάποια έρευνα στα χέρια του και είχε δίκιο. Ένας αδερφός ή μία αδερφή μπορούν να βοηθήσουν τον άνθρωπο να νιώσει δυνατός, κοινωνικός, ικανός να ανταπεξέλθει στις όποιες συγκρούσεις. Ταυτόχρονα, οι προβληματικές σχέσεις μεταξύ αδελφών μπορεί να προκαλέσουν δια βίου κοινωνική δυσλειτουργία. Όχι οι τυχόν διενέξεις που είναι φυσιολογικό να προκύψουν. Όταν υπάρχει πραγματικά πρόβλημα, οι ψυχολογικές επιπτώσεις είναι πολλές και διαφέρουν -εξαρτώνται και από το αν ο αδερφός-ή είναι μικρότερος-η ή μεγαλύτερος-η. Ωστόσο, όποια κι αν είναι η συνθήκη, οι εμπειρίες των σχέσεων μεταξύ αδελφών στην παιδική ηλικία αντηχούν σε όλη την υπόλοιπη ζωή ενός ατόμου.
Πώς η σχέση μεταξύ των αδερφών διαμορφώνει τις επόμενες σχέσεις
«Οι αδερφικές σχέσεις επηρεάζουν την προσαρμογή και την ανάπτυξη των παιδιών περίπου όσο και η ανατροφή των παιδιών», λέει ο Mark Feinberg, PhD, καθηγητής ανθρώπινης ανάπτυξης στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια.
Το Sibling Effects επηρεάζει ένα εκπληκτικά ευρύ φάσμα της ανθρώπινης ψυχής. Μελέτες (ορισμένες πιο αυστηρές από άλλες) εντοπίζουν με συνέπεια τις θετικές και αρνητικές επιπτώσεις του να έχει κανείς αδελφό ή αδελφή. Μερικοί ερευνητές έχουν ακόμη τολμήσει και να μετρήσουν την ποιότητα των αδελφικών σχέσεων. Πρόκειται για σημαντική μελέτη, καθώς το κλειδί για την αποτελεσματική ανατροφή των αδερφών είναι να κατανοήσουμε τι κάνει μοναδική αυτή τη σχέση. «Γνωστικά, συναισθηματικά, κοινωνικά — υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους επηρεάζονται τα αδέρφια το ένα από το άλλο», λέει η Laurie Kramer, PhD, κλινική ψυχολόγος στο Northeastern University
Τι λένε οι μελέτες για τις σχέσεις αδελφών
Υπάρχει πληθώρα ερευνών για το πώς τα αδέρφια επηρεάζουν το ένα το άλλο. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα μικρότερα αδέρφια διδάσκουν ενσυναίσθηση στους μεγαλύτερους αδελφούς και αδελφές τους. Και τα αδέρφια που αισθάνονται κοντά το ένα με το άλλο τείνουν είτε να αποφοιτούν και τα δύο από το πανεπιστήμιο είτε να το εγκαταλείπουν και τα δύο, σαν μονάδα. Γνωρίζουμε ακόμη ότι ο καλύτερος «συνδυασμός» αδελφών είναι ο XB-S, δηλαδή, το μεγαλύτερο παιδί οποιουδήποτε φύλου (X) να γεννιέται δύο χρόνια πριν από έναν αδελφό (B ), ο οποίος γεννήθηκε πέντε ή περισσότερα χρόνια πριν από μια αδελφή (S). Λιγότερο αισιόδοξη έρευνα έχει συνδέσει τον εκφοβισμό των αδελφών με την κατάθλιψη, το άγχος και τον αυτοτραυματισμό.
Ακόμη και μεταξύ των μελετών που υπογραμμίζουν σημαντικές επιπτώσεις της σχέσης αδελφών, υπάρχουν σοβαροί περιορισμοί σε αυτό που μπορούμε να συμπεράνουμε με σιγουριά. Ορισμένες μελέτες έχουν προσπαθήσει να αποδείξουν ότι τα μοναχοπαίδια παρουσιάζουν αναπτυξιακή καθυστέρηση. Ωστόσο, οι ερευνητές συμφωνούν ότι τα περισσότερα από αυτά τα μειονεκτήματα είναι βραχυπρόθεσμα.
«Τα μέτρια έως υψηλά επίπεδα θετικών και αρνητικών επιπτώσεων λόγω μίας αδελφικής σχέσης είναι τυπικά», λέει η Sarah Killoren, PhD, η οποία μελετά τη δυναμική των αδελφικών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Μιζούρι. «Οι περισσότερες διαφορές όσον αφορά την προσαρμοστικότητα παρατηρούνται μεταξύ των αδερφών που έχουν πολύ θετικές σχέσεις – υψηλή οικειότητα, χαμηλή αρνητικότητα – έναντι εκείνων που έχουν πολύ αρνητικές σχέσεις – χαμηλή οικειότητα και υψηλά επίπεδα σύγκρουσης».
Οι θετικές επιδράσεις των αδελφικών σχέσεων
«Τα αδέρφια είναι συχνά τα πρώτα άτομα με τα οποία θα παίξει ένα παιδί», λέει η Nina Howe, PhD, ερευνήτρια της πρώιμης παιδικής ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Concordia. «Στο μυαλό μου η σχέση αδελφών είναι ένα φυσικό εργαστήριο για να μάθουμε πώς να τα πηγαίνουμε καλά με τους ανθρώπους».
Τα μικρότερα αδέρφια γοητεύονται από τα μεγαλύτερα αδέρφια και θέλουν να μάθουν τις συνήθειες και τα παιχνίδια τους. Τα μεγαλύτερα αδέρφια δοκιμάζουν τις ηγετικές ικανότητες και την επίλυση συγκρούσεων στους μικρότερους αδελφούς και αδελφές τους. Αυτές οι αλληλεπιδράσεις είναι σε μεγάλο βαθμό θετικές: Η δυναμική μεταξύ μεγαλύτερου και μικρότερου αδερφού εξαφανίζεται με την πάροδο του χρόνου, λέει η Killoren, όταν τα μικρότερα αδέρφια φτάνουν προεφηβεία. Μετά από αυτήν την φάση, όλοι είναι ίσοι, κάτι που οδηγεί σε καλύτερη επίλυση των συγκρούσεων.
Φυσικά, τα θετικά αποτελέσματα των αδερφικών σχέσεων αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου. Στην νηπιακή ηλικία, τα αδέρφια βοηθούν το ένα το άλλο στην ανάπτυξη της γλώσσας, στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, στο πώς να υπερασπιστείς τον εαυτό σου, να μάθεις να μοιράζεσαι. Καθώς τα παιδιά ωριμάζουν, τα αδέρφια αναλαμβάνουν πιο πρακτικές ευθύνες, βοηθώντας το ένα το άλλο στις σχολικές εργασίες ή στην κοινωνικοποίηση. Αυτά τα αποτελέσματα μπορεί επίσης να διαφέρουν ανάλογα με το φύλο. Τα αγόρια με μεγαλύτερες αδερφές τείνουν να υποστηρίζουν τους ισότιμους ρόλους των φύλων, αντανακλώντας ίσως την εμπειρία τους μεγαλώνοντας με μια συνομήλικη που ήταν πάντα μεγαλύτερη, ψηλότερη, γρηγορότερη, πιο δυνατή και πιο έξυπνη από εκείνα.
Τα αδέρφια αποτελούν και ένα «μαξιλάρι άνεσης» στην ενήλικη ζωή. «Πολύ συχνά, σε μεγαλύτερες ηλικίες, καθώς οι άνθρωποι πλησιάζουν στο τέλος της ζωής τους, επανασυνδέονται με τα αδέρφια τους», λέει η Χάου. «Αυτό είναι το άτομο που γνωρίζετε για το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα της ζωή σας και με αυτό έχετε ένα κοινό ιστορικό, θυμάστε μαζί πώς ήταν η μητέρα σας ή πώς ήταν ο πατέρας σας».
Οι αρνητικές επιπτώσεις των αδερφικών σχέσεων
Εάν η σχέση σας με τον αδερφό σας δεν είναι μόνο αγάπες και λουλούδια, δεν είστε μόνοι. Οι καλές αδερφικές σχέσεις είναι ο κανόνας, αλλά οι κακές αδερφικές σχέσεις είναι η εξαίρεση. Και μπορούν να έχουν ισχυρές αρνητικές επιπτώσεις.
«Οι δύσκολες, συγκρουσιακές, ακόμη και βίαιες σχέσεις αδελφών παρεμβαίνουν στην ανάπτυξη», λέει ο Feinberg. «Τα παιδιά μαθαίνουν στον καταναγκασμό, αναπτύσσουν προβλήματα με τους συνομηλίκους και εκτίθενται σε αρνητικές εμπειρίες με μια σειρά από αποτελέσματα: κατάθλιψη, κατάχρηση ουσιών, χαμηλό μορφωτικό επίπεδο». Ο Feinberg παραθέτει μια μελέτη που διαπίστωσε ότι οι σχέσεις αδελφών είναι από τους πιο κρίσιμους παράγοντες που επηρεάζουν την ευημερία των ενηλίκων – και ανησυχητικές ενδείξεις ότι το 10 τοις εκατό των οικογενειακών ανθρωποκτονιών (και το 1,5 τοις εκατό όλων των δολοφονιών) αποδίδονται σε συγκρούσεις αδελφών.
Πράγματι, οι αδερφικές σχέσεις είναι επίσης οι πιο βίαιες σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας. Και παρόλο που πολλά από αυτά είναι κάτι φυσιολογικό μεταξύ των αδερφών, οι ψυχοθεραπευτές και οι επιστήμονες συμφωνούν ότι οι γονείς πρέπει να αντιμετωπίζουν την επιθετικότητα των αδελφών ως δυνητικά επιβλαβή, ειδικά όταν υπάρχει σημαντική διαφορά ηλικίας. Ο εκφοβισμός από τα αδέρφια αποτελεί πραγματικό πρόβλημα, καθώς ορισμένες μελέτες υποδηλώνουν ότι έως και το 80 τοις εκατό των παιδιών αναφέρουν ότι υφίστανται εκφοβισμό από τους αδελφούς ή τις αδερφές τους. Σε ακραίες περιπτώσεις, ο εκφοβισμός από τα αδέρφια μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη και αυτοτραυματισμό – ή να διδάξει στα θύματα να εκφοβίζουν άλλους, με τη σειρά τους.
Τι πυροδοτεί τα προβλήματα στις αδερφικές σχέσεις; Πρώτον, η ευνοιοκρατία των γονέων (αντιληπτή ή πραγματική). «Όταν οι γονείς αντιμετωπίζουν τα παιδιά διαφορετικά, με τρόπους που τα παιδιά νιώθουν ότι αδικούνται, αυτό συνδέεται με χειρότερες σχέσεις μεταξύ των αδελφών και χαμηλότερη αντίληψη του εαυτού», λέει η Kramer.
Πρόβλεψη της ποιότητας των αδελφικών σχέσεων
Δεδομένων των πλεονεκτημάτων μιας καλής αδελφικής σχέσης και των κινδύνων μιας κακής σχέσης, η προσπάθεια πρόβλεψης του τρόπου με τον οποίο εξωτερικοί παράγοντες μπορεί να επηρεάσουν τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ αδελφών και αδελφών αποτελεί προτεραιότητα. Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες είναι η διαφορά ηλικίας. «Αν τα αδέρφια γεννιούνται με διαφορά μεγαλύτερη από περίπου έξι ή επτά χρόνια, τότε ουσιαστικά μιλάμε για δύο μοναχοπαίδια», λέει η Susan Doughty PhD, ψυχολόγος στο πανεπιστήμιο Anderson. «Βρίσκονται σε τόσο διαφορετικά αναπτυξιακά επίπεδα που δεν σχετίζονται μεταξύ τους με τον ίδιο τρόπο».
Υπάρχουν περιορισμένες ενδείξεις ότι οι αντιξοότητες βοηθούν να φέρουν τα αδέρφια πιο κοντά το ένα στο άλλο. «Μετά την περίοδο του διαζυγίου, η οποία είναι μια τρομερά αγχωτική περίοδος για όλους, τα αδέρφια σε ορισμένες περιπτώσεις έρχονται πιο κοντά», λέει η Χάου, «επειδή ενώνονται σαν ομάδα, ειδικά αν πηγαινοέρχονται από το ένα σπίτι στο άλλο». Η φτώχεια μπορεί να έχει παρόμοια συνεκτικά αποτελέσματα. «Υπάρχει βιβλιογραφία που υποδηλώνει ότι τα αδέρφια βοηθούν το ένα το άλλο στις σχολικές εργασίες όταν οι ίδιοι οι γονείς δεν είναι καλά μορφωμένοι ή δεν μπορούν να βοηθήσουν επειδή δεν μιλούν τη γλώσσα… Δεν χρειάζονται πολλά για να το φανταστούμε, σε περιπτώσεις σπουδαίων αντιξοότητες, τα αδέρφια μπορεί να συνέλθουν».