Επιλόχεια κατάθλιψη: αιτίες και αντιμετώπιση

Η λοχεία θεωρείται πολύ σημαντική περίοδος τόσο για την μητέρα όσο και για τη θεμελίωση της σωματικής και ψυχικής υγείας του βρέφους. Η μητέρα παρέχει συναισθηματική, πρακτική ασφάλεια και φροντίδα. Προϋπόθεση για την ομαλή διέλευση είναι το περιβάλλον, πρακτικό και συναισθηματικό της μητέρας αλλά και η συναισθηματική της διάθεση.

Η λοχεία είναι μια φορτισμένη περίοδος με προσδοκίες αναφορικά με το νεογέννητο, ανησυχία, αγωνία και σωματική εξάντληση. Η προσδοκία της αναμενόμενης χαράς με τη γέννηση του παιδιού διαψεύδεται συχνά, καθώς το δέσιμο δεν είναι πάντα τόσο άμεσο. Επίσης συχνά μια μητέρα ενδέχεται να έχει και κάποιες αρνητικές σκέψεις για το νεογέννητο.

Μια στις 10 γυναίκες μπορεί να εμφανίσει επιλόχεια κατάθλιψη που συνοδεύεται από ατονία και δυσαρέσκεια, συμπτώματα που μπορεί να είναι πιο έντονα ή να επιδεινώνονται σε συγκεκριμένες ώρες όπως το πρωί ή αργά το απόγευμα.

Δεν υπάρχει συγκεκριμένος λόγος εμφάνισης της διαταραχής αλλά οι γυναίκες με υπάρχον ιστορικό, έλλειψη υποστήριξης από την οικογένεια ή τον σύντροφο, πρόωρο τοκετό ή κάποιας διαταραχής στο μωρό, απώλεια της μητέρας σε μικρή ηλικία, οικονομικά προβλήματα και πένθος επιβαρύνουν την κατάσταση.

Παρόλα αυτά η επιλόχεια κατάθλιψη μπορεί να εμφανιστεί χωρίς συγκεκριμένο λόγο και χωρίς την παρουσία στρεσσογόνων παραγόντων, όπως επίσης και η παρουσία των παραπάνω μπορεί να επιβαρύνει αλλά δεν οδηγεί απαραίτητα σε επιλόχεια κατάθλιψη.

Μετά από την εγκυμοσύνη, οι ορμονικές αλλαγές μπορούν να προκαλέσουν συμπτώματα κατάθλιψης. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης αυξάνονται τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη που σχετίζονται με τη σύλληψη και τη γέννηση. Στις πρώτες 24 ώρες μετά από τον τοκετό, το ποσοστό αυτών των ορμονών μειώνεται γρήγορα, στα κανονικά προ εγκυμοσύνης επίπεδά τους. Αυτή η ταχεία αλλαγή στα επίπεδα των ορμονών, μπορεί να οδηγήσει στην επιλόχεια κατάθλιψη.

Άλλοι λόγοι
Τα επίπεδα ορμονών του θυρεοειδή αδένα μπορούν επίσης να μειωθούν μετά από τη γέννα και προκαλούν τα συμπτώματα της κατάθλιψης.
Οι γυναίκες χρειάζονται χρόνο για να αναπληρώσουν τα αποθέματα σεροτονίνης στον εγκέφαλο, μετά από κάποιο έντονο στρες.
Το συναίσθημα της έντονης κόπωσης μετά από εργώδη φυσιολογικό τοκετό.
Ο άστατος ύπνος εμποδίζει συχνά τη μητέρα να ανακτήσει τις δυνάμεις της.
Αίσθημα πίεσης από τις αλλαγές.
Συναισθήματα απώλειας: της ταυτότητας, του ρόλου, της σιλουέτας, της αίσθησης να είναι ελκυστική.
Μείωση του ελεύθερου χρόνου και του ελέγχου στη διάθεση του χρόνου.
Το ιστορικό κατάθλιψης, μανιοκατάθλιψης ή άλλων ψυχικών διαταραχών, στην ίδια ή την οικογένειά της.
Το συναισθηματικό περιβάλλον της μητέρας κατά την παιδική της ηλικία και τα βιώματά της παίζουν σημαντικό ρόλο. Εάν στο περιβάλλον υπήρξαν προστριβές και οι σχέσεις της οικογενείας υπήρξαν παθολογικές, οι πιθανότητες να εμφανιστεί ψυχοπαθολογία είναι αυξημένες.
Η συμβολή του πατέρα είναι σημαντική και πηγάζει από τη δική του παιδική ηλικία αλλά και από τις συνθήκες της ζωής του.

Τα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν σε διάστημα μεταξύ 24 ωρών έως 6 μηνών μετά τη γέννηση και περιλαμβάνουν:
κακή διάθεση/ έντονη θλίψη
έλλειψη ικανοποίησης και ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που κάποτε πρόσφεραν ευχαρίστηση
προβλήματα στον ύπνο
κόπωση
συναισθηματική φόρτιση
μείωση/ αύξηση βάρους
μείωση ενεργητικότητας (ατονία)
ανησυχία ή άγχος
αισθήματα αναξιότητας ή ενοχής
δυσκολία συγκέντρωσης
σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονία
μειωμένο ενδιαφέρον για σεξ
αισθήματα απόρριψης
πονοκέφαλοι, πόνοι στο στήθος, ταχυπαλμία, μούδιασμα ή ζάλη
άρνηση ενασχόλησης με το παιδί ή επιθετικότητα προς αυτό
ευσυγκινησία χωρίς προφανείς λόγους
έμμονες και ανεξήγητες ιδεοληψίες που αφορούν στο βρέφος ή σε θέματα που σχετίζονται με αυτό
διαταραχή των διαπροσωπικών σχέσεων της μητέρας
ότι μπορεί να χάσει το μωρό λόγω κάποιας λοίμωξης, ξαφνικού θανάτου, λανθασμένου χειρισμού
ότι μπορεί να κάνει κακό στο μωρό
για την ίδια της την υγεία

Ο εκνευρισμός και η οξυθυμία, ειδικά με την παρουσία άλλων παιδιών συχνά και με το ίδιο της το μωρό αλλά και τον σύντροφο είναι επίσης συχνό φαινόμενο.

Παρόλο που όλες οι νέες μητέρες κουράζονται τον πρώτο καιρό η κατάθλιψη δημιουργεί επιπρόσθετα αισθήματα κόπωσης ανάλογα με εκείνα κάποιας εποχιακής ίωσης. Η κούραση όμως αυτή οδηγεί σε υπερένταση και σταδιακά σε δυσκολία ύπνου ή και αϋπνία με αποτέλεσμα η νέα μητέρα να ξυπνάει κατά τη διάρκεια της νύχτας με ανησυχία μήπως δεν τάισε το μωρό ή μήπως κάτι συνέβη.

Το άγχος είναι επίσης χαρακτηριστικό γνώρισμα της επιλόχειας κατάθλιψης. Η νέα μητέρα μπορεί να ανησυχεί υπερβολικά όταν το μωρό κλαίει, καταπίνει ή χτυπήσει, με αποτέλεσμα την εκδήλωση άγχους αν πρόκειται να μείνει μόνη με το μωρό. Έτσι αντί να θέλει να είναι με το μωρό όλη την ώρα νιώθει απομακρυσμένη.

Επίσης δεν μπορεί να κατανοήσει πώς νιώθει το μωρό ή τι χρειάζεται. Έστω κι αν οι μητέρες συχνά ανησυχούν ότι θα κάνουν κακό στο μωρό, αυτό συμβαίνει σπάνια. Έστω κι αν κατά τη διάρκεια κόπωσης και αγανάκτησης μπορεί να αισθάνονται ότι χτυπούν ή τραντάζουν το μωρό αυτό μπορεί να συμβεί και σε μητέρες και πατέρες χωρίς επιλόχεια κατάθλιψη.

Οι μητέρες με ψυχολογικές διαταραχές ή ειδικές ανάγκες ή μαθησιακές δυσκολίες αντιμετωπίζουν αυξημένες δυσκολίες σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό.

Είναι απαραίτητο να αναγνωρίζεται η επιλόχεια κατάθλιψη μέσω των συμπτωμάτων της και να διαχωρίζεται από τα ήπια καταθλιπτικά συμπτώματα που είναι αρκετά συχνά μετά την εγκυμοσύνη από τους επαγγελματίες υγείας που βρίσκονται στο άμεσο περιβάλλον της νέας μητέρας. Η ίδια μπορεί να μην κατανοήσει αρχικά τι συμβαίνει ή να νιώθει ντροπή που δεν δείχνει ενθουσιασμό για την άφιξη του μωρού.

Η επιλόχεια ψύχωση είναι μια πολύ σοβαρή διαταραχή που συμβαίνει σε 1 στις 500 γυναίκες και αρχίζει μετά από μέρες ή βδομάδες του τοκετού. Μπορεί επίσης να αρχίσει και μετά από κάποιες ώρες οπότε χρειάζεται επειγόντως θεραπεία, γιατί κινδυνεύει η ζωή της μητέρας αλλά και του μωρού. Η οικογένεια και το στενό συγγενικό περιβάλλον το επισημαίνουν πρώτα. Η νέα μητέρα λέει περίεργα πράγματα και μπορεί να γίνει υπερβολικά ενθουσιώδης και απρόβλεπτη. Οι μεταπτώσεις στη διάθεση είναι συχνές, όπως και οι περίεργες αντιλήψεις ή ακουστικές ψευδαισθήσεις.

Αίτια Κατάθλιψης κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης
Ιστορικό με κατάθλιψη στην ίδια, ή επιλόχεια κατάθλιψη. Όσες μητέρες παρουσίασαν ήδη επιλόχεια κατάθλιψη, έχουν 50% πιθανότητα να την εμφανίσουν ξανά σε επόμενη γέννα
Ιστορικό κατάχρησης ουσιών.
Οικογενειακό ιστορικό ψυχικής ασθένειας συνεισφέρει με σοβαρό ποσοστό στα αίτια κατάθλιψης.
Μικρή υποστήριξη από την οικογένεια και τους φίλους.
Ανησυχία και για το έμβρυο.
Προβλήματα με την προηγούμενη εγκυμοσύνη ή γέννηση.
Συζυγικά ή οικονομικά προβλήματα προστίθενται στα αίτια κατάθλιψης.
Πολύ νεαρές σε ηλικία μητέρες.
Ένα έντονο στρεσσογόνο γεγονός της ζωής, όπως ένας θάνατος στην οικογένεια.

Πριν την εγκυμοσύνη
Mην προσπαθείτε να κάνετε τα πάντα. Προσπαθήστε να κάνετε λιγότερα για να μην κουραστείτε. Αν εργάζεστε να τρώτε συχνά γεύματα και να προσπαθείτε να χαλαρώνετε.
Mην μπείτε σε διαδικασία μετακόμισης κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή 6 μήνες μετά.
Κάνετε φιλίες με ζευγάρια που περιμένουν μωρό ή μόλις έγιναν γονείς.
Βρείτε κάποιον/α να μιλάτε για να μοιράζεστε τα συναισθήματά σας.
Aν στο παρελθόν είχατε επιλόχεια κατάθλιψη ενημερώστε τον γυναικολόγο ή τον παθολόγο σας για να σας παραπέμψει σε κάποιον επαγγελματία ψυχικής υγείας.

Αφού έρθει το μωρό
Μιλήστε για το πώς αισθάνεστε. Πολλές άλλες γυναίκες έχουν περάσει αυτή τη διαδικασία. Αν δεν θέλετε να μιλήσετε στην οικογένεια ή τους φίλους σας μιλήστε στον γιατρό σας.
Να εκμεταλλεύεστε όλες τις ευκαιρίες, να ξεκουράζεστε και να ζητάτε την υποστήριξη του συντρόφου ή του συζύγου.
Να τρώτε καλά. Φρέσκες σαλάτες, λαχανικά και φρούτα αλλά και χυμοί, γάλα και δημητριακά έχουν βιταμίνες.
Βρείτε χρόνο διαφυγής και διασκέδασης.
Τι μπορούν να κάνουν οι άλλοι
Μην σοκάρεστε ή απογοητεύεστε αν η σύζυγος, σύντροφος ή αδελφή σας εκμυστηρευτεί ότι δεν νιώθει καλά μετά την εγκυμοσύνη. Δώστε της χρόνο να μιλήσει και να είστε εκεί για να την ακούσετε.
Aν υπάρξει διάγνωση να μην δείξετε τη δυσαρέσκεια ή το φόβο σας. Είναι συχνό και θεραπεύεται.
Ρωτήστε πώς μπορείτε να βοηθήσετε με τις διάφορες δουλειές μέσα στο σπίτι για να την ξεκουράσετε.
Δείξτε υπομονή, υποστήριξη και συμβουλευτείτε τον γιατρό σχετικά με πρακτικά θέματα ώστε να συμμετέχετε στη θεραπεία.

Θεραπεία
Η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία είναι μια από τις πιο ενδεδειγμένες για την αντιμετώπιση της επιλόχειας κατάθλιψης. Ο θεραπευτής μπορεί να βοηθήσει να δείτε τον τρόπο με τον οποίο σκέπτεστε και συμπεριφέρεστε και σας οδηγεί σε καταθλιπτική διάθεση και να σας βοηθήσει να τον αλλάξετε.

Άλλου είδους ψυχοθεραπείες μπορεί να σας βοηθήσουν να κατανοήσετε την κατάθλιψη σε σχέση με τις διαπροσωπικές σας σχέσεις ή με το τι σας συνέβη στο παρελθόν.

Αν η κατάθλιψη είναι σοβαρή τότε μπορεί να χρειαστείτε αντικαταθλιπτική αγωγή. Συνήθως η δράση των αντικαταθλιπτικών εμφανίζεται την δεύτερη εβδομάδα της φαρμακοθεραπείας και η λήξη της είναι το ανώτερο σε έξι μίνες από την έναρξή της. Τα αντικαταθλιπτικά δρουν σε δυο χημικά συστατικά του εγκεφάλου, την σεροτονίνη και την νοραδρεναλίνη.

Αν και τα αντικαταθλιπτικά της νεότερης γενιάς (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors; εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης SSRI’s) έχουν σαφώς λιγότερες παρενέργειες σε σχέση με αυτά του παρελθόντος μπορεί να προκαλέσουν ναυτία τις πρώτες μέρες ή ακόμα και άγχος αλλά τα συμπτώματα εξαφανίζονται. Μπορεί επίσης να προκαλέσουν υπνηλία ή ξηροστομία. Ο γιατρός σας μπορεί να σας συμβουλεύει και θα επιλέξει το πιο κατάλληλο φάρμακο που ενδείκνυται για την περίπτωση σας, αλλά και να σας ενημερώσει για τις παρενέργειες και πώς μπορείτε να τις αντιμετωπίσετε κατά τη διάρκεια των πρώτων ημερών.

Συνήθως ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας και φαρμακοθεραπείας είναι ο πιο αποτελεσματικός.