Πρόσθετα τροφίμων

Ο όρος πρόσθετα οδηγεί τους περισσότερους στη σκέψη ότι πρόκειται για ουσίες «ξένες» προς το τρόφιμο και συνεπώς επιβλαβείς. Αυτό που ίσως οι περισσότεροι δεν γνωρίζουμε είναι ότι εδώ και αιώνες οι άνθρωποι χρησιμοποιούν αυτά που σήμερα ονομάζουμε πρόσθετα τροφίμων, για να αυξήσουν τη διάρκεια συντήρησης των τροφίμων και να βελτιώσουν τις οργανοληπτικές τους ιδιότητες.

Είναι γεγονός ότι τον τελευταίο καιρό έχουν δει το φως τής δημοσιότητας πολλά ανησυχητικά σχόλια που αφορούν στα πρόσθετα. Η αλήθεια είναι ότι ως καταναλωτές σαφώς και πρέπει να γνωρίζουμε τι περιέχεται στο εκάστοτε προϊόν που επιλέγουμε να αγοράσουμε, χωρίς όμως να οδηγούμαστε σε υπερβολές. Παρακάτω αναφέρονται όλα όσα θα πρέπει να γνωρίζετε για τα πρόσθετα τροφίμων.

Ως πρόσθετο τροφίμων χαρακτηρίζεται οποιαδήποτε ουσία χρησιμοποιείται και ενσωματώνεται σε ένα τρόφιμο, είτε απευθείας είτε έμμεσα κατά τη διάρκεια κάποιας φάσης επεξεργασίας, αποθήκευσης ή συσκευασίας τού προϊόντος. Τα πρόσθετα τροφίμων προέρχονται είτε από φυσικές, είτε από συνθετικές ουσίες. Τα άμεσα χρησιμοποιούμενα πρόσθετα προστίθενται σε ένα τρόφιμο, με σκοπό να προσδώσουν μια χαρακτηριστική ιδιότητα σ’ αυτό. Τα εμμέσως χρησιμοποιούμενα πρόσθετα αποτελούν τμήμα ενός τροφίμου σε πολύ μικρές ποσότητες, ως αποτέλεσμα της επεξεργασίας ή της συσκευασίας αυτού.

Τα πρόσθετα τροφίμων δεν μπορούν να χρησιμοποιούνται ανεξέλεγκτα. Θα πρέπει να εξυπηρετούν μία χρήσιμη λειτουργία, απαραίτητη για τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, την ασφάλεια ή τη συντήρηση του τροφίμου. Οι βιομηχανίες παρασκευής και επεξεργασίας τροφίμων δεν μπορούν να κάνουν χρήση των πρόσθετων για να εξαπατήσουν το καταναλωτικό κοινό χρησιμοποιώντας τα ως «μάσκες» είτε για να καλύψουν κάποιο σφάλμα στην επεξεργασία είτε για να αποκρύψουν οποιαδήποτε αλλοίωση μπορεί να υφίσταται το τρόφιμο. Επίσης, δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν, αν μειώνουν σημαντικά τη διατροφική αξία των τροφίμων. Η χρήση τους δεν επιτρέπεται επίσης όταν η ίδια χαρακτηριστική ιδιότητα μπορεί να αποδοθεί στο τρόφιμο χρησιμοποιώντας άλλες πρακτικές χωρίς τη χρήση προσθέτων.

Στα δημοσιεύματα που έχουν κυκλοφορήσει τον τελευταίο καιρό έχει γίνει πολύς λόγος για τα «Ε». Υπάρχει μία γενική αντίληψη ότι ο αριθμός Ε που χαρακτηρίζει τα πρόσθετα τροφίμων είναι κάτι επιβλαβές. Η αλήθεια είναι ότι ο αριθμός Ε είναι απλώς ένας διεθνής κώδικας που υποδεικνύει ότι το συγκεκριμένο πρόσθετο έχει περάσει μία πολύ αυστηρή διαδικασία εκτίμησης ασφάλειας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Επιστημονική Επιτροπή για τα Τρόφιμα (SCF). Κάθε εγκεκριμένο πρόσθετο τροφίμων ταξινομείται στη λίστα των προσθέτων κάτω από την κατηγορία στην οποία αντιστοιχεί με ένα κωδικό αριθμό «Ε».

Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι για να εγκριθεί κάποια ουσία ως πρόσθετο τροφίμων υπόκειται σε μία χρονοβόρα και πολύπλοκη διαδικασία. Τα πρόσθετα τροφίμων ελέγχονται πολύ προσεκτικά και τα γενικά κριτήρια για τη χρήση τους περιλαμβάνουν την εξέταση της ασφάλειας και της χρησιμότητάς τους. Διασφαλίζεται επίσης ότι σε καμία περίπτωση δεν παραπλανούν τους καταναλωτές. Όλα τα πρόσθετα τροφίμων πρέπει να έχουν μία δηλωμένη χρησιμότητα για την εισαγωγή τους σε τρόφιμα και υφίστανται έναν εκτενή έλεγχο ασφάλειας πριν εγκριθούν για χρήση. Η αξιολόγηση της ασφάλειας στην Ευρώπη διενεργείται από τον Ευρωπαϊκό Φορέα Ασφάλειας Τροφίμων (European Food Safety Authority- EFSA) και την Επιτροπή για τα Πρόσθετα, τα Αρωματικά και τα Υλικά και Βοηθήματα της Επεξεργασίας των Τροφίμων Σε διεθνές επίπεδο, την σχετική ευθύνη έχει η Μεικτή Επιτροπή Ειδικών από τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας του Ο.Η.Ε. και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

Τα πρόσθετα τροφίμων προσφέρουν διάφορες σημαντικές ιδιότητες στα τρόφιμα. Γενικά, μπορούν να ταξινομηθούν στις παρακάτω κατηγορίες:

Συντηρητικά: συμβάλλουν στη διατήρηση της φρεσκάδας των τροφίμων και αναστέλλουν τη δράση διαφόρων βακτηρίων, μυκήτων ή μούχλας. Επιβραδύνουν ή αποτρέπουν αλλοιώσεις στο χρώμα, την οσμή ή την υφή των τροφίμων. Χρησιμοποιούνται σε αρτοσκευάσματα, στο κρασί, στα δημητριακά και σε ποτά. Παραδείγματα συντηρητικών είναι το βενζοϊκό νάτριο (Ε 211) και το προπιονικό ή προπανικό οξύ (Ε 280).

Χρωστικές ουσίες: προσδίδουν στα τρόφιμα το επιθυμητό ή χαρακτηριστικό τους χρώμα. Χρησιμοποιούνται σε διάφορα επεξεργασμένα τρόφιμα όπως μαργαρίνες, μαρμελάδες, ζελέ, καραμέλες και αναψυκτικά. Οι συχνότερα χρησιμοποιούμενες χρωστικές είναι το καραμελόχρωμα (E 150), η ταρτραζίνη (Ε 102) και το β-καροτένιο (E 160a).

Ομογενοποιητές: προστίθενται σε τρόφιμα όπου υπάρχει ανάγκη βελτίωσης και διατήρησης της υφής τους ή αύξησης του ιξώδους. Επίσης παρεμποδίζουν την κρυσταλλοποίηση των τροφίμων. Χρησιμοποιούνται κυρίως στα γαλακτοκομικά προϊόντα, σε παγωμένα επιδόρπια και μαργαρίνες. Παραδείγματα ομογενοποιητών είναι οι λεκιθίνες (Ε 322) και το αλγινικό οξύ (Ε 400).

Αντιοξειδωτικές ουσίες: παρεμποδίζουν την οξείδωση των τροφίμων, η οποία οδηγεί σε δυσοσμία ή αποχρωματισμό. Χρησιμοποιούνται σε αρτοσκευάσματα, δημητριακά και διάφορα έλαια. Το ασκορβικό οξύ ή βιταμίνη C (Ε 300) είναι η πιο γνωστή αντιοξειδωτική ουσία που χρησιμοποιείται.

Σταθεροποιητές: προσδίδουν μία ομοιόμορφη δομή στα τρόφιμα. Χρησιμοποιούνται σε γαλακτοκομικά προϊόντα, σε παγωμένα επιδόρπια, σε μαρμελάδες, σε ζελέ και σε σάλτσες. Παραδείγματα σταθεροποιητών είναι το αραβικό κόμμι (Ε 414) και το κόμμι χαρουπιών (Ε 410).

Γλυκαντικές ουσίες: προσδίδουν στα τρόφιμα περαιτέρω γλυκύτητα με ή χωρίς θερμίδες. Χρησιμοποιούνται σε ποτά, αρτοσκευάσματα και σε πολλά άλλα επεξεργασμένα τρόφιμα. Η ασπαρτάμη (E 951) και το ακεσουλφαμικό κάλιο (E 950) είναι οι πιο ευρέως χρησιμοποιούμενες γλυκαντικές ουσίες.

Η αντίληψη ότι τα πρόσθετα τροφίμων αποτελούν ένα βασικό παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη αλλεργιών είναι ευρέως διαδεδομένη. Υπάρχουν άνθρωποι που είναι ευαίσθητοι σε φυσικά συστατικά τροφίμων, όπως το αυγό, το γάλα, τα θαλασσινά και άλλα τρόφιμα. Η επίδραση των πρόσθετων τροφίμων όσον αφορά στις αλλεργικές αντιδράσεις δεν έχει αποδειχθεί. Βάσει των διαθέσιμων δεδομένων οι ειδικοί συμφωνούν ότι οι υγιείς άνθρωποι μπορούν με ασφάλεια να καταναλώνουν πρόσθετα τροφίμων, χωρίς να ανησυχούν για τυχόν παρενέργειες, αλλεργίες ή άλλα προβλήματα υγείας. Εξάλλου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρόσφατα εξέδωσε οδηγία σχετική με την σήμανση τροφίμων (2003/89/EC), όπου ξεκάθαρα δηλώνει ότι υπάρχουν επτά κατηγορίες τροφίμων των οποίων κάποια συστατικά συσχετίζονται με την εμφάνιση αλλεργιών, όπως η γλουτένη των δημητριακών ή η λακτόζη των γαλακτοκομικών, τα οποία πρέπει να επισημαίνονται ως πιθανά αλλεργιογόνα στην ετικέτα. Στα συστατικά αυτά δεν περιλαμβάνεται κανένα από τα εγκεκριμένα πρόσθετα τροφίμων.

Τα πρόσθετα τροφίμων δεν σχετίζονται ούτε με υπερκινητικότητα. Δεν υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα που να επιβεβαιώνουν οποιαδήποτε σχέση ανάμεσα στα πρόσθετα τροφίμων και σε προβλήματα συμπεριφοράς ή υπερκινητικότητας.

Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι η χρήση των προσθέτων στα τρόφιμα είναι μία απαραίτητη διαδικασία για να μπορούμε να απολαμβάνουμε την πληθώρα των προϊόντων που καταναλώνουμε. Η μόνη εναλλακτική αντικατάστασής τους θα ήταν η απόλυτη επιστροφή στη φύση όπου ο καθένας από μας θα καλλιεργούσε τα δικά του προϊόντα! Οι σημερινοί ρυθμοί ζωής δεν επιτρέπουν κάτι τέτοιο όμως! Συνεπώς, θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στην επιλογή των προϊόντων που καταναλώνουμε χωρίς όμως να μας διακατέχει ένα συνεχές αίσθημα ανησυχίας.