Πάσχα στην Κέρκυρα. Με φιλαρμονικές και "ιπτάμενα" κανάτια

Αν υπάρχει κάποια περίοδος του χρόνου που αξίζει να βρεθεί κανείς στην Κέρκυρα, αυτή είναι σίγουρα το Πάσχα. Σε καμιά άλλη περιοχή της Ελλάδας, διαβεβαιώνουν οι ντόπιοι, ούτε σε χωριό ούτε σε πόλη, δεν νιώθει κανείς τόσο έντονα την ατμόσφαιρα της γιορτής.

Πρόκειται για μια μεγάλη γιορτή στην οποία συνυπάρχουν αρμονικά η ορθόδοξη χριστιανική πίστη, η ειδωλολατρική παράδοση, η καταλυτική παρουσία του Αγίου Σπυρίδωνα, η καθολική κοινότητα, η βενετσιάνικη επίδραση, το γνήσιο κερκυραϊκό χιούμορ, η μουσική των φιλαρμονικών και βέβαια η ανοιξιάτικη ατμόσφαιρα.

Οι πολυάριθμες εκκλησίες του νησιού κάνουν ακόμη πιο θρησκευτικό το κλίμα των ημερών. Μία από αυτές είναι η Παναγία των Ξένων, με εικόνες των Τζάνε, Κουτούζη, Τσαγκαρόλε κ.ά. Απέναντι, η εκκλησία του Αϊ-Γιάννη, κτίσμα του 16ου αιώνα. Εδώ εκκλησιάζονταν ο Καποδίστριας, ο Σολωμός, ο Μάντζαρος και ο Νικηφόρος Θεοτόκης.
Στην Κέρκυρα, το Πάσχα ονομάζεται Λαμπρή ή Λαμπριά για να εκφραστεί η λαμπρότητα της ημέρας. Τα ιδιαίτερα τοπικά έθιμα κάνουν την Κέρκυρα μοναδική το Πάσχα και αποτελούν πόλο έλξης επισκεπτών από την Ελλάδα και όλο τον κόσμο.

Κυριακή των Βαΐων
H Κυριακή των Bαΐων, «των Βαγιώνε», όπως συνηθίζεται να λέγεται στην Κέρκυρα., είναι η μέρα της σωτηρίας της Kέρκυρας από την πανούκλα χάρη στην επέμβαση του Aγ. Σπυρίδωνα, το 1630.

Το σκήνωμα του Αγίου λιτανεύεται στους δρόμους με τη συνοδεία όλων των Φιλαρμονικών του νησιού, δεκαοκτώ τον αριθμό. H λιτανεία ξεκινά από την ομώνυμη εκκλησία στις 11:00 το πρωί και ακολουθεί τη γραμμή όπου κάποτε υπήρχαν τα τείχη της πόλης, πάνω από τα οποία ο Άγιος έδιωξε το “θανατικό”. Κόσμος απ’ όλο το νησί κατεβαίνει στην πόλη δίνοντας πανηγυρικό χαρακτήρα στη μέρα. Το μεσημέρι στα σπίτια και στις ταβέρνες, σερβίρεται το παραδοσιακό φαγητό της ημέρας: στακοφίσι ή μπακαλιάρος.

Μεγάλη Εβδομάδα
Τη Μεγάλη Δευτέρα οι δρόμοι μοσχοβολούν από τη φογάτσα (ένα είδος τσουρεκιού στολισμένου με ένα κόκκινο αβγό), το μαντολάτο και την «Κολομπίνα». Το απόγευμα στις εκκλησίες ακούγεται το «Ουαί και αλίμονον, Φαρισαίοι υποκριταί» (ουαί υμίν Γραμματείς και Φαρισαίοι υποκριταί), για να ακολουθήσει την επομένη το υποβλητικό «Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαίς περιπεσούσα γυνή».

Τη Μεγάλη Τετάρτη γίνεται το ευχέλαιο, ενώ στο Δημοτικό Θέατρο δίνεται συναυλία εκκλησιαστικής μουσικής από τη Δημοτική Χορωδία. Έχει καθιερωθεί από το 1989 κι έχει στόχο την προσέγγιση του Θείου Δράματος μέσα από την εκκλησιαστική μουσική, Ανατολική και Δυτική.

Τη Μεγάλη Πέμπτη η Κέρκυρα μπαίνει στην τελική ευθεία για τις εορταστικές εκδηλώσεις. Στις εκκλησίες ο κόσμος βιώνει με βαθιά κατάνυξη την κορύφωση του θείου δράματος, τη Σταύρωση. Στην Πιάτσα Πίνια και στους δρόμους γύρω από αυτήν, οι μπάντες κάνουν τις τελευταίες πρόβες. Όπως συνηθίζεται, μετά τη λειτουργία της Μεγάλης Πέμπτης γυναίκες όλων των ηλικιών παραμένουν στις εκκλησίες και στολίζουν τον επιτάφιο. Τη Μεγάλη Πέμπτη διαβάζονται τα 12 Ευαγγέλια στο Duomo, την Καθολική Μητρόπολη της Πλατείας Δημαρχείου. Ανάβοντας 12 κεριά τα οποία σβήνουν ένα ένα με την ανάγνωση κάθε ευαγγελίου.
Ένα έθιμο που σήμερα έχει εκλείψει είναι το έθιμο της Μεγάλης Πέμπτης, που διατηρούνταν από τις γυναίκες της υπαίθρου μέχρι πρότινος. Πήγαιναν στην εκκλησία ν’ ακούσουν την ακολουθία και όση ώρα ο παπάς έλεγε τα δώδεκα ευαγγέλια, αυτές έπλεκαν με τα δάχτυλα τους ένα νήμα που είχαν πάρει μαζί τους. Το γαϊτανάκι που έφτιαχναν, το φορούσαν στο χέρι των μωρών για φυλαχτό, μιας και στην πλέξη του υπήρχε η καλή ενέργεια του θεού.

Μεγάλη Παρασκευή
H Μεγάλη Παρασκευή, είναι η μέρα των Επιταφίων. Σε όλο το νησί, όπως και σε όλη την Ελλάδα, κάθε εκκλησία βγάζει το δικό της Επιτάφιο και τον περιφέρει στις γειτονιές της ενορίας της. Μόνο που εδώ η παρουσία των τριών κυριότερων Φιλαρμονικών, των χορωδιών και των χιλιάδων Κερκυραίων και ξένων, δίνει άλλη διάσταση στη βόρεια τούτη μέρα. Αξίζει να θυμόσαστε ότι η “παλιά” φιλαρμονική (κόκκινη), που ιδρύθηκε το 1840, παίζει το Adagio του Albinoni, η “Mάντζαρος” (μπλε), που ιδρύθηκε το 1890, την Marcia Funebre του Verdi και η “Kαποδίστριας” (πορτοκαλί), που ιδρύθηκε το 1980, την Elegia Funebre, την Sventura του Mariani και το πένθιμο εμβατήριο του Chopin. Οι περιφορές στην πόλη ξεκινούν από το μεσημέρι, για να προλαβαίνουν οι Φιλαρμονικές να συνοδεύσουν όλες τις εκκλησίες. Όσο περνάει η ώρα πυκνώνουν και στο τέλος πολλοί Επιτάφιοι συμπίπτουν και ο κόσμος δεν ξέρει που να πρωτοπάει. Πρώτα βγαίνουν οι Επιτάφιοι της Παναγίας της Σπηλιώτισσας από το Νέο Φρούριο και του Παντοκράτορα από το Kαμπιέλο στις 2:00 το μεσημέρι, για να ακολουθήσουν και οι υπόλοιπες εκκλησίες μέχρι τις 10:00 το βράδυ, οπότε βγαίνει ο Επιτάφιος της Mητρόπολης από τη Σπηλιά.

Στην περιφορά προπορεύονται ο σταυρός του μαρτυρίου και τα εξαπτέρυγα. Ακολουθούν το κόρο (χορωδία), που ψάλλει το «Αι γενεαί πάσαι», οι σκόλες (μεγάλα τετράπλευρα λάβαρα), τα φλάμπουρα (κατάλοιπα βυζαντινών σημαιών) και τα βενετσιάνικα φανάρια. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα λάβαρα τα κρατούν πολλές φορές οι «ταμένοι», δηλαδή εκείνοι που έχουν κάνει κάποιο τάμα.

Μεγάλο Σάββατο
Το Μεγάλο Σάββατο στις 6:00 το πρωί πραγματοποιείται στην Παναγία των Ξένων το έθιμο του σεισμού ως αναπαράσταση του σεισμού μετά την ανάσταση που περιγράφεται στο Ευαγγέλιο. Αργότερα στις 9:00, γίνεται η λιτανεία του Aγ. Σπυρίδωνα, που καθιερώθηκε το 1550, όταν ο Άγιος έσωσε το νησί από το λιμό. Μαζί γίνεται και η περιφορά του Επιταφίου της εκκλησίας του Αγίου, ένα έθιμο που ξεκίνησε στα ενετικά χρόνια, όταν για λόγους ασφαλείας ήταν απαγορευμένη η περιφορά των Επιταφίων, αλλά επιτρεπόταν η λιτάνευση του Αγίου. Οι Φιλαρμονικές παίζουν το “Calde Lacrime” του Michelli, τον “Aμλέτο” του Faccio και την “Marcia Funebre” από την Hρωική του Beethoven.

Στις 11:00 το πρωί, γίνεται η Πρώτη Ανάσταση και πέφτουν οι “μπότηδες”. Το φασαριόζικο αυτό έθιμο ξεκίνησε από την πόλη, επεκτάθηκε στα χωριά και είναι επιρροή από τους Ενετούς. Οι Ενετοί συνήθιζαν την Πρωτοχρονιά (την μεγαλύτερη γιορτή των καθολικών) να πετούν από τα παράθυρα τους παλιά αντικείμενα, για να τους φέρει ο νέος χρόνος καινούργια. Οι Κερκυραίοι οικειοποιήθηκαν το έθιμο αυτό και το πραγματοποιούσαν στη μεγαλύτερη ελληνική γιορτή, το Πάσχα. Στις μέρες μας τα παλιά αντικείμενα αντικαταστάθηκαν από πήλινα κανάτια (ο μπότης είναι το κανάτι με το στενό στόμιο και τα δυο χερούλια) γεμάτα νερό, για να κάνουν μεγαλύτερο κρότο. Mια άλλη εξήγηση δίνει στο έθιμο ειδωλολατρική προέλευση. Το Πάσχα βρίσκεται στην αρχή της νέας βλαστικής χρονιάς, η φύση ξυπνάει από το χειμωνιάτικο λήθαργο και οι καρποί συλλέγονται σε νέα δοχεία, ενώ τα παλιά πετιούνται. Μετά το σπάσιμο των κανατιών, οι Φιλαρμονικές ξεχύνονται στους δρόμους της πόλης παίζοντας χαρούμενα εμβατήρια. Στην “Πίνια”, το παλιό εμπορικό κέντρο της πόλης, έχει αναβιώσει το έθιμο της “μαστέλας”. Ένα μισοβάρελο στολίζεται με μυρτιές και κορδέλες και οι περαστικοί καλούνται να ρίξουν μέσα κέρματα “για το καλό”. Mε την πρώτη καμπάνα της Ανάστασης, κάποιος βουτάει μέσα για να μαζέψει τα λεφτά. Παλιότερα ο βουτηχτής δεν ήταν εθελοντής, αλλά κάποιος ανίδεος περαστικός που τον ρίχναν με το ζόρι.

Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, πριν από την Ορθόδοξη, μπορείτε να παρακολουθήσετε την Καθολική ακολουθία της Ανάστασης στο Μητροπολιτικό Duomo. Mε τη συνοδεία του εκκλησιαστικού οργάνου, η Ανάσταση εδώ ολοκληρώνεται στις 11μ.μ., για να προλάβει το εκκλησίασμα να παραστεί και στην Ορθόδοξη. H αναστάσιμη ακολουθία σε όλη την Ελλάδα, γίνεται σε μια εξέδρα έξω από την εκκλησία. Σε μερικά χωριά της Κερκύρας, μάλιστα, υπάρχει το έθιμο να κλείνουν τις πόρτες της εκκλησίας και με το τελευταίο “Xριστός Ανέστη” ο παπάς, αφού κάνει το γύρο της τρεις φορές ψάλλοντας, κλωτσάει την κεντρική πύλη και μπαίνει μέσα με το ψαλμό “εισέλθετε, εισέλθετε εις τη χαρά του Κυρίου”. Στην πόλη η αναστάσιμη ακολουθία τελείται στο πάλκο της πάνω πλατείας, από την εκκλησία της Aγ. Παρασκευής με τη συμμετοχή του Μητροπολίτη, των Φιλαρμονικών και χιλιάδων κόσμου.

H Ανάσταση γίνεται με “τυμπανοκρουσίες” και πυροτεχνήματα κι όταν τελειώσει, οι μπάντες διασχίζουν όλη την πόλη με πολύ γρήγορο βήμα παίζοντας εύθυμα και ο κόσμος τρέχει ξωπίσω τους τραγουδώντας. Το γλέντι έχει μόλις αρχίσει και θα διαρκέσει μέχρι το πρωί. Mε τσιλίχουρδα (τοπική σούπα), κόκκινα αυγά, φογάτσες, κολομπίνες (βενετσιάνικης προέλευσης χριστόψωμα σε σχήμα περιστεριού) και πολύ κρασί. Το νησί παίρνει φωτιά σπάζοντας τη νηστεία της Σαρακοστής και γιορτάζει την Ανάσταση του Xριστού.

“Kαλήν εσπέραν αδερφοί, καλές σας εορτάδες μας πέρασε η Σαρακοστή, που ήτο επτά βδομάδες. Mας πέρασε η Σαρακοστή πούμαστε λυπημένοι σήμερον γίνεται χαρά σ’όλη την οικουμένη που αναστήθηκε ο Xριστός από μέσα από τον Άδη κι οι χριστιανοί χαρήκανε όλοι μικροί μεγάλοι…” Απόσπασμα από τα λαμπριάτικα κάλαντα, που τραγουδούν τα παιδιά αργά το βράδυ του Σαββάτου.

Κυριακή του Πάσχα
Την Κυριακή του Πάσχα στις 7:00 το πρωί, οι εκκλησίες της πόλης που έχουν την εικόνα της Ανάστασης, κάνουν περιφορά στους κεντρικούς δρόμους, κάτι που αξίζει να δείτε. Οι περιφορές τελειώνουν γύρω στις 10:00 π.μ., αλλά η μεγάλη γιορτή της Λαμπρής δεν τελειώνει ακόμα. Αν ξενυχτίσατε είναι ώρα για λίγο ύπνο ειδάλλως, τι θα λέγατε για μία εκδρομή στην εξοχή; H πόλη εναλλακτικά προσφέρει πασχαλιάτικη γιορτή στο Ναυτικό Σταθμό στις 11:30 π.μ. και περιφορά της εικόνας της Ανάστασης από την Aγ. Τριάδα της Γαρίτσας στις 6:30 μ.μ.

Στην Κέρκυρα, σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ελλάδα, το σούβλισμα του αρνιού εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια και δεν αποτελεί μέρος της παράδοσής της. Εδώ το μεσημέρι της Λαμπρής τρώνε σούπα αυγολέμονο με 2-3 κρεατικά και αφήνουν το αρνάκι για τη δεύτερη μέρα. Τσουγκρίζουν τα κόκκινα αυγά και κολλάνε τα τσόφλια στις πόρτες ή τα πετάνε στους κήπους, για να ‘ναι ευλογημένη η σοδειά.

Info:
Πηγή: Toursi.gr