Ακόνιτο

Γνωρίζετε ότι το φαρμακευτικό και διακοσμητικό φυτό Aconitum napellus είναι ένα από τα πιο θανατηφόρα φυτά που υπάρχουν;

Το Ακόνιτο, Aconitum napellus (monk’s-hood =κουκούλα του μοναχού, aconite, wolfsbane =δηλητήριο του λύκου) είναι ένα είδος πολύ τοξικού ανθοφόρου φυτού στο γένος Aconitum της οικογένειας Ranunculaceae, που σχετίζεται περισσότερο με τα δελφίνιουμ. Το γένος αναπτύσσεται σε δροσερές, υγρές ορεινές περιοχές με την υψηλότερη συγκέντρωση ειδών να βρίσκονται σε περιοχές με υψηλά υψώματα στην Ασία. Περίπου 250 είδη είναι γνωστά με πέντε ενδημικά στη Βόρεια Αμερική. Τα φυτά που προέρχονται από την Ασία και τη Βόρεια Αμερική και τα οποία προηγουμένως καταγράφονταν ως A. napellus θεωρούνται πλέον ξεχωριστά είδη. Αυτό το είδος είναι ενδημικό στην Ευρώπη.

Το Aconitum napellus είναι ένας ποώδης, πολυετής κόνδυλος, αυτοφυές και ενδημικό στη δυτική και κεντρική Ευρώπη. Πρόκειται για ένα φυτό που αναπτύσσεται σε 1 μέτρο ύψος, με άτριχους μίσχους και φύλλα. Τα φύλλα είναι στρογγυλεμένα, με διάμετρο 5-10 εκατοστά, χωρισμένα σε πέντε έως επτά βαθιά λοβωτά τμήματα. Τα λουλούδια που εμφανίζονται από το καλοκαίρι μέχρι το φθινόπωρο είναι σκούρα πορφυρά έως μπλε-μοβ, στενά επιμήκη, σχήμα σαν κράνος, με 1-2 εκ. ύψος. Η καλύπτρα του λουλουδιού είναι ένα θολωτό τροποποιημένο σέπαλο που καλύπτει τα εσωτερικά μέρη του λουλουδιού. Στη φύση το ακόνιτο γονιμοποιείται με μέλισσα, οπότε ο όγκος της κουκούλας είναι αρκετά μεγάλος για να επιτρέψει την πρόσβαση στη μέλισσα. Οι κόνδυλοι κάτω από το έδαφος είναι σαρκώδεις και μοιάζουν με «μικρά γογγύλια».

Το φυτό είναι εξαιρετικά δηλητηριώδες τόσο στην κατάποση όσο και στην επαφή με το δέρμα. Όλα τα μέρη του φυτού είναι δηλητηριώδη. Το όνομα «wolfsbane (δηλητήριο του λύκου)» προέρχεται από την παλιά ευρωπαϊκή πρακτική της δηλητηρίασης λύκων με κομμάτια κρέατος μαζί με ρίζες Aconitum. Η ελληνική ονομασία ακόνιτο (ἀκόνιτον), πιθανόν προέρχεται από τη λέξη ἄκων, που σημαίνει ακόντιο, των οποίων ακοντίων τα άκρα ήταν δηλητηριασμένα με την ουσία ή από ακόνες, εξαιτίας του βραχώδους εδάφους στο οποίο πιστεύεται ότι αναπτυσσόταν το φυτό.

Όπως και άλλα είδη του γένους, το A. napellus περιέχει αρκετές δηλητηριώδεις ενώσεις, που προκαλούν καρδιακή ανακοπή. Κατά την αρχαιότητα είχε χρησιμοποιηθεί σε δόρατα και βέλη στο κυνήγι και στη μάχη. Η δηλητηριώδης ουσία του χρησιμοποιήθηκε σε βέλη, και στην Αλάσκα σε καμάκια για το κυνήγι φαλαινών. Το A. napellus έχει μακρά ιστορία χρήσης ως δηλητήριο, με περιστατικά που έχουν συμβεί χιλιάδες χρόνια πριν. Στη διάρκεια της αρχαίας ρωμαϊκής περιόδου της ευρωπαϊκής ιστορίας, χρησιμοποιήθηκε συχνά για την εξόντωση εγκληματιών και εχθρών, ενώ μέχρι τα τέλη της περιόδου το φυτό είχε απαγορευτεί και οποιοσδήποτε καλλιεργούσε A. napellus μπορούσε να καταδικαστεί νόμιμα σε θάνατο. Τα ακόνιτα έχουν χρησιμοποιηθεί και πιο πρόσφατα σε συνωμοσίες δολοφονίας. Το ακόνιτο ήταν το αγαπημένο δηλητήριο των συγγραφέων τούς τελευταίους αιώνες, με τη χρήση του να συνεχίζεται ακόμα και σήμερα σε πληθώρα σύγχρονων τηλεοπτικών σίριαλ. Περιέχει τα χημικά αλκαλοειδή ακονιτίνη, μεσακονιτίνη, υπακανονιτίνη και ιζακονιτίνη, τα οποία είναι εξαιρετικά τοξικά.

Το Ακόνιτο αν και είναι ισχυρότατο δηλητήριο θεωρείται από τα κορυφαία θεραπευτικά φυτά. Χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα, κυρίως ως αντίδοτο στην δηλητηρίαση. Δεδομένου ότι όλο το φυτό είναι το ίδιο τοξικό, οποιαδήποτε χρήση πρέπει να γίνεται υπό την καθοδήγηση ειδικού επαγγελματία. Όλα τα μέρη του φυτού χρησιμοποιούνται ιατρικά. Η ρίζα είναι η πιο σημαντική και αυτή συλλέγεται μόλις το φυτό πεθαίνει το φθινόπωρο για να στεγνώσει πριν τη χρήση. Τα άλλα μέρη του φυτού είναι λιγότερο σημαντικά, χρησιμοποιούνται φρέσκα και συγκομίζονται όταν το φυτό βρίσκεται σε ανθοφορία. Η ρίζα είναι αναλγητική, παυσίπονη, αντιρευματική, εφιδρωτική, διουρητική, ερεθιστική και ηρεμιστική. Λόγω της δηλητηριώδους φύσης του, δεν χρησιμοποιείται συνήθως εσωτερικά αν και έχει χρησιμοποιηθεί στην αντιμετώπιση των πυρετών. Εξωτερικά, εφαρμόζεται σε άσκαστο δέρμα στη θεραπεία ρευματισμών, επώδυνων μώλωπων, νευραλγίες κλπ. Όλα τα μέρη του φυτού, εκτός από τη ρίζα, συλλέγονται όταν το φυτό είναι σε άνθηση και χρησιμοποιούνται στην παρασκευή ενός ομοιοπαθητικού φάρμακου. Αυτό έχει αναλγητική και ηρεμιστική χρήση, ειδικά στη θεραπεία πυρετού, φλεγμονής, βρογχίτιδας, νευραλγίας κλπ.

Το Aconitum napellus καλλιεργείται σε κήπους για τις ελκυστικές βοτρυοειδείς ταξιανθίες του και τα εντυπωσιακά μπλε λουλούδια. Πρόκειται για μια καλλιέργεια κοπτόμενων ανθέων που έχουν χρήση τόσο ως φρέσκα όσο και ως αποξηραμένα. Το είδος έχει χαμηλό ρυθμό φυσικού πολλαπλασιασμού υπό καλλιέργεια και πολλαπλασιάζεται με σπόρους ή με παραβλάσταρα που παράγονται κάθε χρόνο από τα υποκείμενα. Έχει μελετηθεί η χρήση πρωτοκόλλων μικροπροπαραγωγής. Αυτό το είδος έχει διασταυρωθεί με άλλα Aconitums για την παραγωγή ελκυστικών υβριδίων για χρήση στον κήπο, συμπεριλαμβανομένου του Aconitum x cammarum.

Αλλά η ύπαρξη ακόνιτου στον κήπο σας ανάμεσα σε όλα τα άλλα θεωρητικά δηλητηριώδη φυτά -από αζαλέες έως πατάτες – δεν είναι από μόνη της επικίνδυνη. Το άγγιγμα του φυτού ή ακόμα και η τυχαία κατάποση μικρής ποσότητας ιστού φύλλων δεν πρόκειται να είναι θανατηφόρα. Όπως με κάθε δηλητήριο, η χορηγούμενη δόση είναι αυτό που προκαλεί το πρόβλημα. Μια προνοητική προφύλαξη είναι η μη φύτευση στον κήπο οποιουδήποτε δυνητικά δηλητηριώδους φυτού μαζί με λαχανικά που είναι εύκολο να μπερδέψουμε. Και προφανώς, μη θεωρείτε πως οτιδήποτε πράσινο είναι καλό να το προσθέσετε στη σαλάτα σας.