Τα ώριμα χρόνια
Θα μιλήσουμε σήμερα για το κομμάτι της ζωής που ονομάζουμε «ώριμα χρόνια». Την ωριμότητα δηλαδή που σχετίζεται με την πάροδο της ηλικίας. Συνήθως δεν ακουμπάμε το θέμα αυτό με πολλή ευκολία, για να μην πω πως το αποφεύγουμε ίσως και συστηματικά.
Είναι τα ώριμα χρόνια ή τα γηρατειά το τέρμα της ανθρώπινης ζωής ή περικλείουν κάποιο δικό τους ξεχωριστό νόημα; Ίσως και να έχουν ένα νόημα άλλο, πολύ καλό και βαθύ, οπότε πρέπει να καταλάβουμε το νόημα αυτό και να προσπαθήσουμε να το πραγματώσουμε.
Δεν υπάρχει συνταγή για το πως και πότε φθάνει κάποιος σε κάποια ωριμότητα. Ο καθένας έχει το δικό του, τον ατομικό του χρόνο και δρόμο. Για τα ώριμα χρόνια μπορεί να μιλήσει φυσικά καλύτερα όποιος τα ζει και ξέρει κάτι γι’ αυτά. Γιατί πάντα υπάρχει το ερώτημα: Άραγε έχουν αξία μόνο τα νιάτα; Ο μεγάλος είναι άχρηστος; Σε τίποτε δε μπορεί να αποδώσει, καμία προσφορά του δεν αξίζει; Στο ερώτημα αυτό σίγουρα έχει κάποιο λόγο αυτός που ζει στα ώριμα χρόνια. Η απάντηση βέβαια εξαρτάται από τη θέση που παίρνει κανείς απέναντι στη ζωή. Μπορεί και οι ίδιοι οι γεροντότεροι να έχουν ανθρώπινες αδυναμίες, λανθασμένες ιδέες για τον τρόπο που θα ζήσουν την τρίτη ηλικία, όπως λέμε σήμερα. Ο μεγάλος περνάει μεγάλους κινδύνους και δύσκολες καταστάσεις. Μπορεί να αντιδράσει προς τη ζωή, που του φαίνεται να γλιστρά μέσα από τα χέρια του. Μπορεί να ζηλεύει τους νέους με το καθαρό μυαλό και το ανοιχτό μέλλον μπροστά τους, τα σχέδια και τις ελπίδες τους. Μπορεί οι συνθήκες ζωής μέσα στις οποίες έζησε και ζει ακόμη ή ο τρόπος ζωής να του έχουν μέχρι σήμερα αλλοιώσει τα σωστά δομικά στοιχεία που του χάρισε ο Δημιουργός.
Μπορεί άλλωστε αυτό να έγινε και με τη δική του θέληση. Έχει πολλές φορές μια αντίδραση στο καινούργιο που συναντά και, το λιγότερο, προσπαθεί να ξεμπλέξει μαζί του. Καινούργιες γνώσεις παρουσιάζονται στον επιστημονικό ορίζοντα π.χ. νέες τεχνολογικές εξελίξεις και υπάρχει ίσως φυσική αδυναμία να παρακολουθήσει την εξέλιξη της ζωής σε πολλά επίπεδα. Έχει γι’ αυτό ασυνήθιστες αντιδράσεις και ασκεί κριτική περί πάντων και πασών ανεξέλεγκτα. Εκείνος λοιπόν που αναλαμβάνει την αναζήτηση να εμβαθύνει στο νόημα των ώριμων χρόνων, ίσως έχει περάσει από αυτά τα σταυροδρόμια. Αλλά εκείνο που χρειάζεται είναι να συζητηθούν αυτοί οι δρόμοι και να ξεκαθαριστούν. Κάτι καλό μπορεί να προκύψει. Τονίζουμε ένα σημαντικό στοιχείο: Θα ζήσει σωστά τα ώριμα χρόνια του εκείνος που τα αποδέχεται. Εκείνος που παραδέχεται ότι τα χρόνια περνάνε και τα νιάτα μας αφήνουν «γεια».
Είναι αυτονόητο θα μου πείτε, αλλά δεν είναι εύκολο να σας απαντήσω. Συχνά συναντάμε φίλους μας που δεν παραδέχονται την ηλικία τους, αλλά την υφίστανται. Μια τέτοια όμως θέση δε μπορεί να διαγράψει το γεγονός ότι πάτησε τα εξήντα ή και παραπάνω, αντί για τα πενήντα ή τα τριάντα. Δεν αποδέχεται εύκολα το ότι οι δυνάμεις του δεν τον βοηθούν να τρέξει πάνω στη σκάλα, ή να παρακολουθήσει με άνεση τις τρέχουσες καταστάσεις, το ότι το δέρμα του έχει ρυτιδώσει και η ζωντάνια του δεν είναι η ίδια που κάποτε θαύμαζε. Ζητάει, και περισσότερο η γυναίκα, να αποσιωπήσει αυτά τα γεγονότα, κρύβει τα χρόνια της ή καλύπτει τις ρυτίδες της κάτω από ένα καμουφλάρισμα. Όλοι ξέρουμε τι σημαίνει «καμουφλάζ»: Να κρύβεις κάτω από ψεύτικη επένδυση κάτι πραγματικό. Ακόμη παίζει θέατρο όποιος δεν αποδέχεται την ηλικία του και κάνει το νέο. Υπάρχουν γύρω μας εξασκημένα μάτια που αντιλαμβάνονται την κωμωδία αυτή και τα πράγματα χειροτερεύουν.
Απομένει λοιπόν πάντα ο όρος: πρέπει να αποδεχθούμε την ηλικία μας. Όσο πιο τίμια αποδεχθούμε την αλήθεια αυτή, τόσο πιο καθαρά θα δούμε το νόημα αυτής της λεγόμενης ακόμη και με άλλο όνομα τρίτης ηλικίας. Τα ώριμα χρόνια είναι και αυτά ζωή. Με τα ώριμα χρόνια δεν εξαντλούμε μια πηγή που δεν αποδίδει πια. Ούτε σημαίνει πως αποκοιμίζουμε μια μορφή ζωής που πρώτα ήταν δυνατή και ζωντανή. Σημαίνει πως αυτό το κομμάτι της ζωής μας είναι αυτή καθ’ αυτή ζωή, ουσιαστική ζωή, ζωή με δικά της χαρακτηριστικά και με δική της αξία στα σημεία που της αρμόζουν. Βέβαια σημαίνει το πλησίασμα στο θάνατο, αλλά και ο θάνατος είναι ζωή. Θάνατος δε σημαίνει μόνο ένα σταμάτημα και μια εξουθένωση ή εξαφάνιση, αλλά περικλείει ένα νόημα. Σοβαρό και σημαντικό νόημα. Σημαίνει τέλος.
Ας σκεφτούμε πάνω στη διπλή σημασία που έχει η λέξη «τέλος». Ας τη δούμε με τη διπλή σημασία της, που στην αρχαία μας γλώσσα είναι: τέλος = σκοπός. Ας τη δούμε και σε συνδυασμό με άλλες έννοιες, όπως είναι η ολοκλήρωση. Ολοκληρώνω σημαίνει φέρνω εις τέλος, αλλά με την έννοια του συμπληρωμένου. Έχει η ολοκλήρωση κάτι με την πληρότητα, το συμπληρωμένο, το ολόκληρο. Ο θάνατος δεν είναι το μηδέν, αλλά το τέλος, ο σκοπός της βιολογικής μας ζωής, κάτι που το ξέχασε η εποχή μας. Είναι ζωή. Μπορεί κανείς να έρθει στο τέλος είτε έχοντας ζήσει μια ολοκλήρωση ή τίποτα. Ποιο είναι το προτιμότερο; η πραγμάτωση μιας ολοκληρωμένης ύπαρξης θα πείτε. Ναι! Αυτό είναι σωστό!
Η προϋπόθεση είναι η αποδοχή της αλήθειας αυτής! Της αλήθειας της ώριμης ηλικίας. Όσο πιο πολύ γίνεται συνειδητή μέσα μας τόσο πιο βαθιά αλλάζει τον τρόπο που θα βιωθεί αυτή η φάση της ζεις μας που για τον καθένα έχει μια προσωπική σφραγίδα. Όσο κάποιος κάνει αποδεκτή την ηλικία του θα αλλάξει και τη σχέση του προς τους νεότερους. Χάνει το θυμό έναντι της ζωής. Του ξεφεύγει και η ζήλια έναντι εκείνων που την κρατούν ακόμη. Παύει να κάνει τον παντοδύναμο και παντογνώστη. Έχει εμπιστοσύνη στις καινούργιες δυνάμεις. Δεν είναι απόλυτα κριτικός. Ακόμη γίνεται γλυκός και μαλακός, προς εκείνους που νομίζει ότι τον απορρίπτουν. Αναγνωρίζει την ύπαρξή τους, μαθαίνει να τους αγαπά και προσπαθεί να τους βοηθήσει. Έχει την επιθυμία να μεταφέρει, να εναποθέσει στους νέους μια εμπειρία, έναν πλούτο ζωής που δοκιμάστηκε στο καμίνι της πραγματικότητας και που δεν τον διαθέτουν οι νέοι. Αυτό είναι επακόλουθο μιας αναγνώρισης πως η ζωή που ζητά πολλά αξίζει και τώρα στα χρόνια της τρίτης ηλικίας και είναι έτοιμος να τα δώσει.
Οι νέοι το νιώθουν αυτό και το αναγνωρίζουν κατά το μέτρο της δικής τους διάθεσης και κατανόησης. Παρατηρούν ότι εδώ πρόκειται για ένα αληθινό ανάστημα ανθρωπιάς, μιας κίνησης θετικής. Εμπιστεύονται ένα στοιχείο σημαντικό για τη δική τους τη ζωή. Θέλουν να επωφεληθούν από την πείρα και να βοηθηθούν στις δικές τους προοπτικές. Μπορεί να φαίνονται απαιτητικοί και αντίθετοι, πολλές φορές προκλητικοί και αναιδείς. Αλλά κάθε συμπεριφορά έχει τα δικά της προβλήματα. Πόσοι νέοι δεν ευγνωμονούν για την πείρα και τις γνώσεις που απέκτησαν κοντά σ’ ένα καλό και έμπειρο γιατρό, δικηγόρο, μηχανικό, άλλο επιστήμονα, εργάτη, καλλιτέχνη και τόσα άλλα. Θαυμάζουν τους ανθρώπους αυτούς που μπόρεσαν να τους εμπνεύσουν και να τους μεταδώσουν τον πλούτο μιας ολόκληρης ζωής.
Ποιος δεν εκτιμά τη βοήθεια την πνευματική που πρόσφεραν άνθρωποι της δοκιμασμένης τρίτης ηλικίας στους νέους με τα τόσα προβλήματα που, αν και φυσιολογικά, όμως τους φέρνουν αναστάτωση. Και πόσοι δοκιμασμένοι από τα βάσανα δεν έδωσαν θάρρος και κουράγιο σε δύσκολες στιγμές που οι άλλοι δε μπορούσαν να κατανοήσουν. Πόσες μανάδες δεν έδωσαν μια ζωή ολόκληρη για να ολοκληρώσουν την αγωγή και την προκοπή των παιδιών τους και των εγγόνων τους χωρίς πολλές φορές να τους αναγνωρισθεί τίποτε. Και ήταν άνθρωποι της τρίτης ηλικίας. Ναι, της τρίτης ηλικίας. Έτσι ολοκλήρωσαν πολλοί ένα έργο που κανένας άλλος δε δέχεται πολλές φορές να κάνει. Πως αντιμετωπίζει όμως το μέλλον ο άνθρωπος της ώριμης ηλικίας; Το ερώτημα είναι καίριο. Προϋποθέτει όμως μια προσωπικότητα που θέλει να δει την αλήθεια και να αντικρίσει καθαρά την πραγματικότητα της ζωής, το σκοπό και το νόημά της στον επίγειο αυτό κόσμο. Γιατί πως θα μπορέσει αλλιώς να αντικρίσει την έκπληξη μιας ομορφιάς που λέγεται αιωνιότητα; Πως θα αντιμετωπίσει το μέλλον που πρέπει να του αποκαλύπτει τη «μελωδία της ευτυχίας» σε μια αιωνιότητα που ο Δημιουργός έχει προβλέψει γι’ αυτόν και για τον καθένα από μας;
Ανάλογα με τις αντιλήψεις του, με την καλή του θέληση, με το πόσο σοβαρά παίρνει τη ζωή εξαρτώνται τα περαιτέρω. Όσο ο άνθρωπος βρίσκεται μέσα στο ρεύμα της ζωής σχεδιάζει, πολεμά, ελπίζει. Η ιδέα του Θεού δεν του γίνεται συνήθως εμφανής. Αυτό συμβαίνει κατά κανόνα μόνο κάτω από την πίεση του επερχόμενου τέλους, όταν αρχίσει να βλέπει πίσω. Δεν είναι λίγοι οι άνθρωποι που τα ώριμά τους χρόνια τους έφεραν περισσότερο συνειδητά στις μεγάλες αλήθειες της ζωής. Τους έφεραν κοντά στο Θεό. Τους γνώρισαν τους δρόμους που βλέπουν την αιωνιότητα. Την αιωνιότητα που ο πιστός προγεύεται από τη ζωή αυτή. Τους έκαναν δημιουργούς πραγματικούς και πολίτες της βασιλείας Του.
Εκείνος που φτάνει στα ώριμα χρόνια δεν έχει ανάγκη να σκέπτεται πως δεν έχει πια μέλλον. Καμία αμέλεια δεν είναι επιτρεπτή, η σωτήρια προσφέρεται σε κάθε στιγμή της ζωής. Φτάνει στο πλαίσιο και στις όχθες της αιωνιότητας. Και ο άνθρωπος που ζει μέσα στην έννοια της αιωνιότητας, αυτός είναι ζωντανός και στο χθες και στο σήμερα και ελπίζει και ζει την αιωνιότητα από αυτή τη ζωή. Πόσο φως κι ελπίδα κλείνει μέσα στα σπλάχνα της αυτή η αλήθεια! Και πόσο χρήσιμα και δημιουργικά μπορεί να αποβούν για τον καθένα μας τα ώριμα χρόνια!
