Το παιδί σας έχει ψείρες;

H μεγάλη κόρη μου, που πηγαίνει στην Πρώτη Δημοτικού, είχε μακριά μαλλιά. Κάποια στιγμή εμφάνισε έντονη φαγούρα στο κεφάλι. Ήταν αυτό που φοβόμασταν; Το οικογενειακό συμβούλιο, στο οποίο συμμετείχε απαραίτητα η μητέρα μου, ύστερα από λεπτομερή εξέταση αποφάνθηκε ότι κόλλησε ψείρες, κάτι που επιβεβαίωσε και ο παιδίατρος μας… Πολύ γρήγορα, παρά τις λοσιόν που χρησιμοποιήσαμε, κόλλησε και η μικρότερη κόρη μου, όπως και εγώ!».

Η παραπάνω αφήγηση δεν αφορά ένα φαινόμενο που ανήκει στο παρελθόν. Τα παρασιτικά ζωύφια ζουν και βασιλεύουν στον 21ο αιώνα και η pediculus humanus capitis δεν αποτελεί εξαίρεση. Αποτελεί δε πρόβλημα που δυστυχώς αφορά όλους μας, άσχετα με τις συνήθειες υγιεινής μας.

Ας γνωρίσουμε τον ένοχο
Οι ψείρες του τριχωτού της κεφαλής, βρίσκονται μόνο στο κεφάλι και σε κανένα άλλο μέρος του ανθρωπίνου σώματος. Δεν βρίσκονται επίσης σε κανένα άλλο ζώο. Αυτές οι ψείρες δεν ζουν στα έπιπλα ,στα καπέλα, στα σκεπάσματα, στα χαλιά και πουθενά αλλού στο περιβάλλον. Όποια θεραπεία και να εφαρμόσετε σε άλλο μέρος εκτός από το ανθρώπινο κεφάλι δεν θα εξαλείψετε την ψείρα.

Η ψείρα του τριχωτού της κεφαλής είναι ένα έντομο με μήκος 3 χιλιοστών, όσο δηλαδή ένας κόκκος σουσαμιού. Τα 6 πόδια του καταλήγουν σε δομές που μοιάζουν με αγκίστρι, ώστε να προσκολλάται με αυτά στο στέλεχος της τρίχας, από το οποίο δύσκολα αποκολλάται. Προσκολλητικές ιδιότητες διαθέτουν και τα αβγά του (κόνιδα), τα οποία εναποθέτει στο τμήμα της τρίχας κοντά στο κρανίο, με ρυθμό 6 την ημέρα.

Μία ψείρα ποτέ δεν θα εγκαταλείψει από μόνη της το κεφάλι στο οποίο παρασιτεί, διότι εκεί βρίσκει καταφύγιο, τροφή, ζέστη και υγρασία. Κάθε 3 – 6 ώρες, το έντομο ανακουφίζει την πείνα του με αίμα (όπως τα κουνούπια), γεγονός που ευθύνεται για τον έντονο κνησμό (φαγούρα) που προκαλείται. Ωστόσο, ο κνησμός, αν και χαρακτηριστικός, συχνά δεν εμφανίζεται ή εμφανίζεται όταν η προσβολή έχει προχωρήσει αρκετά. Οι ψείρες είναι εξαιρετικά ευαίσθητες μακριά από το καταφύγιο τους και στην περίπτωση αυτή γρήγορα καταλήγουν στο θάνατο.

Από ποιον γίνεται η διάγνωση;
Η διάγνωση της φθειρίασης δεν είναι τόσο απλή. Θεωρείται βέβαιη μόνον εφ’ όσον κανείς παρατηρήσει έστω κι ένα ζωντανό, κινούμενο έντομο. Αγαπημένη θέση των εντόμων είναι η περιοχή πίσω από τα αφτιά, ή στο πίσω μέρος του τριχωτού, κοντά στο δέρμα του αυχένα. Στην περιοχή αυτή ή και στους καρπούς συχνά παρατηρείται ένα αλλεργικής φύσης εξάνθημα, που θυμίζει δάγκωμα από κουνούπια (βλατιδώδες). Η παρουσία μόνο κόνιδας δεν σημαίνει βέβαιη ενεργό προσβολή και δεν είναι σωστό να χορηγείται θεραπεία σε αυτήν την περίπτωση. Εξάλλου, μορφή κόνιδας μπορεί να έχει η πιτυρίδα, υπολείμματα από λακ ή προϊόντα αποδόμησης της κεράτινης του δέρματος. Η διάγνωση και η απόφαση για θεραπεία είναι έργο έμπειρου ατόμου και κατά αρμοδιότητα ιατρού δερματολόγου.

Θεραπεία της φθειρίασης
Η θεραπεία της φθειρίασης μπορεί συχνά να καταστεί προβληματική, διότι τα έντομα έχουν αναπτύξει αντίσταση σε πολλά φάρμακα. Έτσι, θα πρέπει να χορηγείται μόνον εφ’ όσον η διάγνωση είναι βέβαιη, με βάση τα κριτήρια που εκθέσαμε παραπάνω, ενώ συχνά τα φάρμακα θα πρέπει να εναλλάσσονται με κυκλικό τρόπο, ώστε να μην προλαβαίνουν τα έντομα να αναπτύσσουν αντίσταση. Καλό είναι οι «στενές επαφές» του παιδιού και φυσικά όλα τα μέλη της οικογένειας να ελεγχθούν επισταμένως και να λάβουν, αν χρειάζεται, την ίδια θεραπεία.

Τα φάρμακα που παρουσιάζουν ελεγμένη αποτελεσματικότητα είναι το μαλαθείο, το καρβαρύλιο (δυνητικά καρκινογόνο), το λινδάνιο, η περμεθρίνη και οι πυρεθρίνες. Έχουν τη μορφή λοσιόν, γαλακτωμάτων, κρεμών ή σαμπουάν και η μυρωδιά των περισσότερων είναι άσχημη. Βασικές αρχές της εφαρμογής είναι η προσοχή που πρέπει να επιδειχθεί από εγκύους ή θηλάζουσες μητέρες, η πλήρης κάλυψη του τριχωτού σε επαρκή ποσότητα σύμφωνα με τις οδηγίες και ο έλεγχος της παραμονής ζωντανών εντόμων έπειτα από προκαθορισμένο διάστημα. Στην περίπτωση αυτή η θεραπεία πρέπει να επαναληφθεί.

Υπάρχει θεραπεία χωρίς φάρμακο;
Λιγότερα είναι τα στοιχεία που διαθέτουμε για μη φαρμακευτικές θεραπείες, όπως τα βοτανικά προϊόντα, η αρωματοθεραπεία και η μηχανική απομάκρυνση των εντόμων με ειδική τεχνική χτενίσματος. Για τις περιπτώσεις όπου υπάρχει οικολογική ευαισθησία ή όταν τα φάρμακα αποτύχουν να λύσουν το πρόβλημα (γεγονός όχι τόσο σπάνιο), μπορεί να δοκιμάσει κανείς αυτές τις εναλλακτικές μορφές θεραπείας, για τις οποίες όμως δεν υπάρχουν μελέτες αποτελεσματικότητας ή ασφάλειας.

Υπάρχουν διάφοροι τύποι χτενών που αφαιρούν τα έντομα με μηχανικό τρόπο. Η αποτελεσματικότητα αυτών επίσης δεν έχει μελετηθεί (σύμφωνα με μελέτες λειτουργεί στο 1/3 των περιπτώσεων, σε διάστημα 2 εβδομάδων), ενώ πολλές δεν πληρούν ούτε τα υποτιθέμενα κριτήρια. Πάντως, στις δύσκολες περιπτώσεις είναι ένα μέτρο που σίγουρα πρέπει να δοκιμαστεί. Η χτένα, «ειδική» ή όχι, θα πρέπει να έχει εξαιρετικά λεπτά δόντια, με απόσταση μεταξύ αυτών όχι μεγαλύτερη των 0,3 χιλιοστών. Η τεχνική του χτενίσματος έχει ως εξής: αρχικά, χτενίστε τα μαλλιά βρεγμένα με απλή χτένα, ώστε αυτά να μαλακώσουν και να ξεμπλεχτούν. Ακολούθως, τοποθετήστε κάποιο κοινό μαλακτικό (ή ελαιόλαδο), ώστε η χτένα να γλιστράει ευκολότερα. Χτενίστε σχολαστικά κάθε περιοχή του τριχωτού, με φορά από τη ρίζα προς την κορυφή και επαναλάβετε με την ίδια σχολαστικότητα και για δεύτερη φορά τουλάχιστον. Επιθεωρείτε τη χτένα και εφ’ όσον συλληφθούν έντομα, απομακρύνετε τα και ξεπλύνετε το νιπτήρα. Επαναλάβετε τη διαδικασία ανά τρεις ημέρες. Εάν δεν απομονωθούν έντομα για 2 συνεχόμενες φορές, η προσπάθεια πιθανότατα είναι επιτυχής.

«Επιπλοκές» της φθειρίασης
Οι ψείρες είναι έντομα γενικά αβλαβή, με την έννοια ότι δεν μεταδίδουν άλλα νοσήματα. Ωστόσο, ο έντονος κνησμός στις παραμελημένες περιπτώσεις μπορεί κάποιες φορές να προκαλέσει βακτηριακή επιμόλυνση, όποτε προσβάλλονται οι τοπικοί λεμφαδένες (λεμφαδενίτιδα) και τα πράγματα είναι πλέον σοβαρότερα.

Η σημαντικότερη «επιπλοκή» της φθειρίασης, ωστόσο, είναι οι ψυχολογικές επιπτώσεις, για τις οποίες ευθύνεται σχεδόν εξ ολοκλήρου η αντιμετώπιση που το παιδί θα έχει από οικογένεια, φίλους και σχολείο. Ενα εξάχρονο παιδί δεν μπορεί εύκολα να καταλάβει τι συμβαίνει ούτε να συνειδητοποιήσει τα οφέλη της ταλαιπωρίας την οποία υφίσταται, ενώ με βεβαιότητα δεν μπορεί να αντιληφθεί την -έστω και προσωρινή- αποστροφή των μέχρι πρότινος οικείων του προσώπων.

ΠΕΝΤΕ ΜΥΘΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΦΘΕΙΡΙΑΣΗ

Η έρευνα έχει δείξει ότι ορισμένες πατροπαράδοτες -«μητροπαράδοτες» θα ήταν ένας πιο δόκιμος όρος- απόψεις για τις ψείρες δεν ευσταθούν.

1. Η λοίμωξη μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο μόνο έπειτα από σχετικά παρατεταμένη επαφή «κεφάλι με κεφάλι». Έτσι, τυπικά μεταδίδεται εντός της οικογενείας ή μεταξύ φίλων. Τα έντομα που ανευρίσκονται σε καρέκλες, μαξιλάρια, καπέλα ή τσατσάρες είναι ετοιμοθάνατα ή ήδη νεκρά και είναι σχεδόν αδύνατο να προκαλέσουν νέα μόλυνση.
2. Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι βοηθάει στην πρόληψη η απολύμανση των σεντονιών, ρούχων, κρανών ή ακουστικών με εντομοκτόνα σπρέι.
3. Το κόψιμο των μαλλιών δεν βοηθάει, όπως και οι οποιοιδήποτε σχετικοί χειρισμοί. Αντίθετα, μάλιστα, τα κοντά μαλλιά ευνοούν τη μετάδοση σε άλλα άτομα, καθώς η απόσταση μεταξύ ρίζας (καταφυγίου του εντόμου) και κορυφής της τρίχας γίνεται μικρότερη.
4. Τα κορίτσια τείνουν να προσβάλλονται συχνότερα όχι διότι έχουν μακρύτερα μαλλιά, αλλά διότι ο τρόπος παιχνιδιού τους συνεπάγεται συχνότερη στενή επαφή, σε σχέση με αυτόν των αγοριών.
5. Δεν προσφέρει σχεδόν κανένα όφελος ως προς την πρόληψη της μετάδοσης ο αποκλεισμός παιδιών από το σχολείο εξαιτίας της παρουσίας κόνιδας. Έχει διαπιστωθεί ότι ποσοστό μικρότερο του 20% όσων παιδιών εμφανίζουν κόνιδα θα αναπτύξει τελικά ενεργό λοίμωξη εντός των επόμενων 2 εβδομάδων. Εξάλλου, για τα μισά από τα παιδιά που στέλνονται σπίτι με την υποψία φθειρίασης, η διάγνωση δεν επαληθεύεται. Ο αποκλεισμός από το σχολείο προκαλεί σημαντικό πρόβλημα ψυχολογίας στο παιδί, και πολλοί ειδικοί υποστηρίζουν ότι τέτοιου είδους πολιτικές πρόληψης θα πρέπει να καταργηθούν όπου εφαρμόζονται.