Προστατεύστε το συκώτι σας

Το συκώτι είναι το πιο μεγάλο όργανο του ανθρώπινου σώματος και σε διάσταση και σε βάρος, καθώς επίσης εξαιρετικά ανθεκτικό. Ακόμη και μετά την απώλεια 80%-90% των κυττάρων του, είναι σε θέση να διεκπεραιώνει τις περισσότερες από 500 ζωτικές λειτουργίες του. Όπως επίσης μετά από χειρουργική επέμβαση αν αφαιρεθεί μεγάλο μέρος του, το συκώτι μπορεί σε μερικές εβδομάδες να ξαναδημιουργηθεί.

Το συκώτι ως ένα από τα σπουδαιότερα ανθρώπινα όργανα, θεωρούνταν στην αρχαιότητα η έδρα του θάρρους, του θυμού και του φόβου.

Η ονομασία του ήταν τότε ήπαρ, όμως πήρε την ονομασία συκώτι από το σύκο. Υπάρχουν δύο εκδοχές. Η πρώτη αναφέρει ότι μαγείρευαν το ήπαρ με σύκα (αρχαία συνταγή στο τηγάνι) όπου ονόμαζαν το πιάτο «ήπαρ συκωτόν». Με τον καιρό το ουσιαστικό (ήπαρ) εξέπεσε και παρέμεινε το επίθετο «συκωτόν», χαρακτηρίζοντας όχι μόνο τον τρόπο που είναι μαγειρεμένο το ήπαρ, αλλά το ίδιο το συκώτι γενικά.

Το γλωσσικό φαινόμενο που λέγεται «έκπτωση» του ουσιαστικού, είναι αρκετά συνηθισμένο στα ελληνικά (π.χ. νεαρόν ύδωρ, πανικός φόβος, ποντικός μυς δηλ. το ποντίκι από τον (Εύξεινο) Πόντο, που έγινε ποντικός). Η δεύτερη εκδοχή αναφέρει ότι με το σύκο τάιζαν ορισμένα ζώα (ιδίως χήνες και γουρούνια). Τα έτρεφαν αποκλειστικά ή σχεδόν με σύκα, ώστε το συκώτι τους να νοστιμίσει. Αυτό το έδεσμα, κάτι ανάλογο με το σημερινό φουά-γκρα, το ονόμαζαν «συκωτόν ήπαρ».  Το ήπαρ ή συκώτι είναι το χημικό εργοστάσιο του σώματος που μετατρέπει τα μόρια σε απλούστερες ή πιο σύνθετες μορφές σύμφωνα με τις απαιτήσεις του σώματος. Τα θρεπτικά συστατικά διαφοροποιούνται στο συκώτι και κατόπιν αποθηκεύονται ή κατανέμονται στο υπόλοιπο σώμα. Για παράδειγμα τοξίνες, όπως το αλκοόλ, διασπώνται σε λιγότερο βλαβερές ουσίες. Θεωρείται ως μικτός αδένας, εξωκρινής ή ενδοκρινής ταυτόχρονα. Εξωκρινής γιατί παράγει τον πεπτικό χυμό, πράσινου χρώματος, που ονομάζεται χολή και η οποία αποθηκεύεται στη χοληδόχο κύστη. Ενδοκρινής αδένας γιατί διοχετεύει στο αίμα τις διάφορες ουσίες που έχουν μετασχηματιστεί στο εσωτερικό του. Το φλεβικό αίμα φτάνει στο συκώτι μέσω της πυλαίας φλέβας από τον πεπτικό σωλήνα, τη σπλήνα και το πάγκρεας. Το αίμα της πυλαίας φλέβας είναι το πιο οξυγονωμένο αίμα συγκριτικά με το υπόλοιπο φλεβικό αίμα του οργανισμού.

Εξαιτίας των πολυάριθμων λειτουργιών του μπορεί να θεωρηθεί το κεντρικό εργοστάσιο αποτοξίνωσης, αποθήκης ενέργειας και συνεχούς παραγωγής ζωτικών παραγόντων για τον οργανισμό μας. Όμως παρά τις εξαιρετικές ικανότητες αντοχής και αναγέννησης υπάρχουν μερικοί ιοί όπως αυτοί της ηπατίτιδας Β και C, το αλκοόλ, ορισμένα φάρμακα και τοξικές ουσίες, μπορούν να προκαλέσουν μόνιμες βλάβες στο συκώτι. Η κίρρωση του ήπατος είναι μια προοδευτική κατάσταση απώλειας ηπατικού ιστού και αντικατάστασης του από ινώδη ιστό, όπου σταδιακά επέρχεται απώλεια των λειτουργιών του ήπατος. Βλάβες μπορούν να προκληθούν από υπερφόρτωση του οργανισμού σε σίδηρο. Επίσης από την παχυσαρκία εξαιτίας των ανωμαλιών του μεταβολισμού της γλυκόζης. Σε ασθενείς που κινδυνεύουν από βλάβες στο συκώτι για διάφορους λόγους, η δραστηριοποίηση του ανοσολογικού συστήματος, προσφέρει προστασία στο συκώτι. Δεν έχουν ακόμη διευκρινιστεί οι μηχανισμοί με τους οποίους επιτυγχάνεται η προστασία αυτή στο συκώτι.

Οι αιτίες των χρόνιων παθήσεων του ήπατος είναι πολυάριθμες. Περιλαμβάνουν ιούς, παχυσαρκία, αλκοόλ, μεταβολικές διαταραχές, ανοσολογικές παθήσεις, παρενέργειες από διάφορα φάρμακα.

Με απλά αποτελεσματικά μέτρα μπορούμε να προστατεύουμε το συκώτι μας:

– Αποφυγή κατανάλωσης αλκοόλ.
Το αλκοόλ είναι ιδιαίτερα τοξικό για το συκώτι. Είναι η κυριότερη αιτία κίρρωσης του ήπατος. Χρειάζεται προσοχή στην κατανάλωση του αλκοόλ που πρέπει να γίνεται με μέτρο ή ακόμη είναι προτιμότερο να αποφεύγεται πλήρως.

– Εμβόλιο κατά της ηπατίτιδας Β
Η ηπατίτιδα Β μπορεί να οδηγήσει σε κίρρωση και καρκίνο του ήπατος. Το εμβόλιο εναντίον της ηπατίτιδας Β προστατεύει από τη νόσο. Άτομα που κινδυνεύουν περισσότερο από την ηπατίτιδα όπως για παράδειγμα οι επαγγελματίες του τομέα της υγείας και άλλοι, δεν πρέπει να αμελούν να εμβολιάζονται.

– Φάρμακα
Πολλά φάρμακα είναι τοξικά για το συκώτι. Δεν πρέπει να λαμβάνονται φάρμακα χωρίς τη συμβουλή του γιατρού. Επίσης δεν πρέπει να λαμβάνονται σε ψηλότερες δόσεις από αυτές που συστήνονται.
Στις περιπτώσεις χρόνιας χορήγησης φαρμάκων χρειάζεται ιατρική παρακολούθηση και ενδεχομένως εξετάσεις των ηπατικών ενζύμων και λειτουργιών για να διαφανεί κατά πόσο υπάρχει ηπατική τοξικότητα ή όχι.

– Συμπληρώματα διατροφής και άλλα φαρμακευτικά σκευάσματα
Υπάρχουν στο εμπόριο διάφορα σκευάσματα φαρμακευτικής μορφής, βιταμίνες, συνδυασμοί βιταμινών και ιχνοστοιχείων, συμπληρώματα διατροφής που πωλούνται ελεύθερα χωρίς να απαιτείται ιατρική συνταγή.
Οι καταναλωτές πρέπει να γνωρίζουν ότι υπάρχουν ουσίες που πωλούνται χωρίς συνταγή οι οποίες είναι σε θέση να βλάπτουν το συκώτι. Επίσης η λήψη ψηλών δόσεων βιταμινών είναι βλαβερή για το συκώτι.

– Αποφυγή υπερβολικής κατανάλωσης λιπαρών
Η υγιεινή διατροφή και η σωματική άσκηση βοηθούν το συκώτι να εκτελεί τις ζωτικές του λειτουργίες απρόσκοπτα. Το υπερβολικό λίπος στη διατροφή επιβαρύνει το συκώτι αχρείαστα.

– Παχυσαρκία
Η παχυσαρκία προκαλεί το λιπώδες ήπαρ. Το λιπώδες ήπαρ (εναπόθεση λίπους μέσα στα ηπατικά κύτταρα) είναι μια παθολογική κατάσταση που παρατηρείται αρχικά και στον αλκοολισμό. Υπάρχει περίπτωση ανάπτυξης φλεγμονής και κίνδυνος κίρρωσης.

– Αποφυγή επαφής με υγρά σώματος άλλων ανθρώπων
Οι ιοί της ηπατίτιδας μεταδίδονται δια μέσου των υγρών του σώματος.
Το σεξ χωρίς προφύλαξη, η κοινή χρήση αντικειμένων προσωπικής υγιεινής όπως το ξυραφάκι, η οδοντόβουρτσα, η ενδοφλέβια χρήση ναρκωτικών με κοινές βελόνες μεταξύ των χρηστών, ατυχήματα τρυπήματος με βελόνες ασθενών, περιλαμβάνονται στους λόγους μετάδοσης μολυσματικών παραγόντων τοξικών για το συκώτι.

– Προσοχή στο δέρμα
Σήμερα χρησιμοποιούμε κάθε λογής σπρέι για διάφορους λόγους. Όταν χρησιμοποιούνται σπρέι με εντομοκτόνα, αντιμικροβιακά (ιδιαίτερα αυτά εναντίον των μυκήτων), μπογιές, είναι απαραίτητο να ακολουθούνται οι οδηγίες του κατασκευαστή, δηλαδή επιβάλλεται η κάλυψη του δέρματος με ειδικά γάντια, μάσκα, ματογυάλια και καπέλο. Η χρήση μάσκας και ο καλός αερισμός του χώρου προστατεύουν το χρήστη του σπρέι.

– Έγκαιρη διάγνωση
Σε περίπτωση που υπάρχουν σημεία ή συμπτώματα που σχετίζονται με ηπατικά προβλήματα όπως ίκτερος (κίτρινη χροιά του δέρματος και του άσπρου του ματιού, φαγούρα, κόπρανα χωρίς χρώμα, πρήξιμο ή και πόνος κοιλιάς, ούρα πολύ σκούρου χρώματος, χρόνια κούραση, ανορεξία, αναγούλες) πρέπει απαραίτητα να ζητείται συμβουλή του γιατρού.

– Ναρκωτικά
Ορισμένα ναρκωτικά όπως για παράδειγμα η κοκαΐνη, προκαλούν βλάβες στο συκώτι.

Υπάρχουν πολλά πράγματα, απλά και ανέξοδα, που ο καθένας μας μπορεί να κάνει για να προστατεύει το συκώτι του. Οι λειτουργίες του ήπατος είναι απαραίτητες για τη ζωή και αφορούν:
-Την επεξεργασία και αποβολή αχρείαστων ουσιών του οργανισμού
-Το μεταβολισμό και εξουδετέρωση τοξικών ουσιών
-Την αποθήκευση γλυκόζης και απελευθέρωση της στο αίμα όταν οι ενεργειακές ανάγκες του οργανισμού το απαιτούν
-Παραγωγή μεγάλου αριθμού ουσιών και πρωτεϊνών χωρίς τις οποίες η ζωή είναι αδύνατη (λευκωματίνη, χολή, χοληστερόλη, παράγοντες πήξης και του ανοσοποιητικού συστήματος)

Αναλυτικά μερικές λειτουργίες του συκωτιού

– Μεταβολισμός της χολερυθρίνης. Η χολερυθρίνη παράγεται αδιάκοπα από την καταστροφή των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Ενώνεται με τη λευκωματίνη, πρωτείνη του αίματος και οδηγείται στο συκώτι. Σ’αυτό το επίπεδο μετασχηματίζεται και μετά αποβάλλεται με τη χολή. Η αύξηση της χολερυθρίνης στο αίμα δίνει μια χαρακτηριστική κίτρινη χροιά στο σκληρό του οφθαλμού και στο δέρμα.
– Μεταβολισμός της χοληστερίνης. Στο εσωτερικό των ηπατοκυττάρων γίνεται η σύνθεση της χοληστερίνης. Ένα μέρος αποβάλλεται με τη χολή, ένα άλλο μετατρέπεται σε χολικά οξέα, που κι αυτά αποβάλλονται με τη χολή. Σ’αυτή τη δεύτερη ποσότητα, που είναι αφθονότερη από την πρώτη οφείλεται η πεπτική δράση και η αφομοίωση των λιπών σε συνεργασία με τη παγκρεατική λιπάση.
– Μεταβολισμός των πρωτεϊνών. Στο συκώτι οφείλεται η παραγωγή των πρωτεϊνών του πλάσματος από τα αμινοξέα , που στο μεγαλύτερο μέρος τους προέρχονται από τις τροφές. Διαταραχές σ’αυτήν την κατεύθυνση προκαλούν σ’αυτήν την κατεύθυνση προκαλούν τη συσσώρευση πλασματικού υγρού στην περιτοναϊκή κοιλότητα (ασκίτης).
– Μεταβολισμός των γλυκιδίων. Το συκώτι τείνει να διατηρήσει σε φυσιολογικά επίπεδα τη γλυκόζη στο αίμα. Αυτή τη λειτουργία την επιτελεί το συκώτι σε συνεργασία με την υπόφυση, την ενδοκρινή μοίρα του παγκρέατος, το θυροειδή και τα επινεφρίδια.
– Μεταβολισμός των λιπιδίων. Εδώ το συκώτι παίζει ένα σημαντικό ρόλο: τα λιπαρά οξέα μετατρέπονται σε χρήσιμες ουσίες για τους ιστούς.
– Πήξη του αίματος. Το συκώτι παράγει το μεγαλύτερο μέρος των παραγόντων της πήξης του αίματος, μεταξύ αυτών και την προθρομβίνη και το ινωδογόνο. Δε θα εκπλαγούμε επομένως αν εμφανιστούν με μεγάλη συχνότητα αιμορραγικές νόσοι στην ηπατική ανεπάρκεια.
– Λειτουργία αποτοξίνωσης και έκκρισης. Το συκώτι επιτελεί αυτές τις λειτουργίες διαμέσου δυο μηχανισμών: της σύζευξης και της οξείδωσης. Η διεργασία της σύζευξης συνίσταται στην ένωση της βλαβερής ουσίας με ένα άλλο μόριο, ώστε να σχηματιστεί μια ένωση λιγότερο τοξική που να αποβάλλεται ευκολότερα.
Με την οξείδωση, αντίθετα, πραγματοποιείται η πλήρης καταστροφή της ουσίας. Μ’αυτό τον τρόπο αδρανοποιούνται χρωστικές ουσίες, βακτηρίδια, φάρμακα, ορμόνες.
– Μεταβολισμός των βιταμινών. Το συκώτι χρησιμεύει σαν όργανο αποθήκευσης πολλών βιταμινών. Οι βιταμίνες που περιέχονται στο συκώτι είναι: Α, Κ, D, B12..
– Φαγοκυττάρωση. Εκτελείται από τα κύτταρα του Kupffer που έχουν φαγοκυτταρική δράση και βρίσκονται στα τοιχώματα των ηπατικών κόλπων (έτσι ονομάζονται τα τριχοειδή αγγεία που βρίσκονται μεταξύ των ηπατοκυττάρων). Το συκώτι, επομένως, έχει και αμυντική δράση εναντίον των βακτηριδίων, ιών κτλ.
– Αιμοποιητική δράση. Τέλος, στο έμβρυο, το συκώτι είναι υπεύθυνο για το σχηματισμό των κυττάρων του αίματος. Σε ειδικές καταστάσεις, πάντα με τα κύτταρα του Kupffer, καταστρέφει τα ερυθροκύτταρα σε συνεργασία με το σπλήνα (αυτή η καταστροφική δράση στα ερυθροκύτταρα ονομάζεται αιμοκάθαρση).

Το αλκοόλ, το συκώτι και ο καρκίνος

Όταν το αλκοόλ φτάσει στο στομάχι, ένα μεγάλο μέρος απορροφάται σχεδόν αμέσως από τη βλεννογόνο του στομαχιού και εισέρχεται στην κυκλοφορία του αίματος. Εάν φάμε κάτι από πριν και το στομάχι είναι γεμάτο, η απορρόφηση του αλκοόλ θα είναι πιο αργή και έτσι οι επιδράσεις του θα μας επηρεάσουν με πιο ήπιο τρόπο. Το υπόλοιπο αλκοόλ, αυτό δηλαδή που δεν απορροφάται αρχικά, διασπάται από ένζυμα του στομαχιού και στη συνέχεια απορροφάται από το λεπτό έντερο για να περάσει και αυτό στην κυκλοφορία του αίματος. Το αλκοόλ όπως και διάφορες άλλες ουσίες και φάρμακα, όταν εισέλθουν στην κυκλοφορία του αίματος, θα περάσουν υποχρεωτικά από το συκώτι. Το συκώτι λειτουργεί σαν ένα φίλτρο και όσες ουσίες φιλτράρονται στο συκώτι θα διασπαστούν σε άλλες ενώσεις και θα υποβληθούν στις διαδικασίες του μεταβολισμού. Το συκώτι μπορεί και εξουδετερώνει το αλκοόλ χωρίς πρόβλημα όταν αυτό είναι σε μικρές ποσότητες. Όταν όμως οι ποσότητες του αλκοόλ είναι μεγάλες, τότε το συκώτι δεν μπορεί να αντεπεξέλθει και παθαίνει βλάβες. Η αλκοολική ηπατίτιδα είναι η νόσος που παρατηρείται όταν το συκώτι παθαίνει βλάβες και υποφέρει από το αλκοόλ.

Στο συκώτι παρατηρείται μια φλεγμονή, μια σταδιακή καταστροφή του οργάνου, αντικατάσταση των λειτουργικών μονάδων του ήπατος με λίπος, ίνωση και στο τέλος παρατηρείται η κίρρωση του ήπατος.

Η κίρρωση είναι μια σοβαρή πάθηση του συκωτιού που μπορεί να καθοριστεί σαν μια διεργασία με χρόνια πορεία. Είναι μια από τις συχνότερες αιτίες θανάτου σε νέους ενήλικες. Η κυριότερη αιτία είναι ο αλκοολισμός και οι ηπατίτιδες που προκαλούνται από τους ιούς της ηπατίτιδας B και C. Χαρακτηρίζεται από αλλοιώσεις του ηπατικού κυττάρου (συσσώρευση λίπους και νέκρωση), από ινώδη μετασχηματισμό ορισμένων στοιχείων του, που είναι αιτία της αύξησης της μάζας του συκωτιού και τέλος από αναγεννητικές διεργασίες που έχουν την τάση να ανακατασκευάζουν το ηπατικό λοβίδιο.