Πίσω από τη μάσκα. Η ψυχολογία της μεταμφίεσης

Έχετε ποτέ αναρωτηθεί, γιατί οι άνθρωποι από τα βάθη των αιώνων έχουν την ανάγκη να μεταμφιέζονται; Η μεταμφίεση αποτελεί την υπενθύμιση των τρόπων εκείνων, με τους οποίους, όλοι εμείς «κρυβόμαστε» πίσω από ρόλους και μηχανισμούς άμυνας, αποκρύπτοντας ή αποκαλύπτοντας καθημερινά διάφορες πτυχές του εαυτού μας.

Οι γιορτές των αρχαίων Ελλήνων προς τιμή του θεού Διόνυσου, περιελάμβαναν τελετές, στις οποίες οι άνθρωποι μεταμφιέζονταν σε σάτυρους ή φορούσαν μάσκες και ξεχύνονταν στους δρόμους και στις γειτονιές, συμπεριφερόμενοι προκλητικά, εκστομίζοντας τολμηρές φράσεις και επιδιδόμενοι σε πράξεις που σε άλλες περιόδους του χρόνου, θα θεωρούνταν προσβλητικές. Οι τελετές αυτές είχαν ως στόχο την ελεύθερη έκφραση των ερωτικών σκέψεων.

Η μεταμφίεση λειτουργούσε καταλυτικά στη ψυχολογία των ανθρώπων, οι οποίοι ένιωθαν έτσι ασφαλείς, αφού δεν θα αναγνωρίζονταν για να κατακριθούν για τις πράξεις τους, κρυμμένοι πίσω από τις μάσκες τους. Η παράδοση της μεταμφίεσης εξαπλώθηκε με διάφορες παραλλαγές και σε άλλα μέρη του κόσμου. Στο πέρασμα των αιώνων μεταμορφώθηκε, αλλά δεν χάθηκε. Σήμερα, η μεταμφίεση είναι συνώνυμη με το καρναβάλι, με το τρελό ξεφάντωμα, το κέφι, τη ζωντάνια και κυρίως τη φαντασία.

Η μεταμφίεση αποτελεί τον καλύτερο τρόπο να κρύψει κανείς τον εαυτό του, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Η ψυχολογική μας ταυτότητα έχει δυο πλευρές: αυτή που φαίνεται εκ πρώτη όψεως, τη φαινομενική, και αυτή που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια, δηλαδή την κρυμμένη. Η αποκριάτικη μάσκα και μεταμφίεση μάς επιτρέπει κατά κάποιο τρόπο να φέρουμε στην επιφάνεια αυτήν τη λανθάνουσα όψη της ψυχολογικής μας ταυτότητας. Έτσι όταν μεταμφιεζόμαστε αφήνουμε τα ένστικτά μας αχαλίνωτα και τον εαυτό μας ελεύθερο να πράξει σύμφωνα με τις επιταγές τους. Η προσθήκη της μάσκας, που καλύπτοντας το πρόσωπο και τα μηνύματα που συνδέονται με αυτό, αφήνει το πεδίο ελεύθερο στο σώμα, να εκφράσει με τον τρόπο του εσωτερικές μας αλήθειες. Αλήθειες τις οποίες είτε κρατάμε κρυμμένες είτε βρίσκονται σε λανθάνουσα κατάσταση εν αγνοία μας.

Η μεταμφίεση μας δίνει την ευκαιρία να αποδράσουμε από κοινωνικούς περιορισμούς και να παίξουμε κάποιον ρόλο τον οποίο τον βιώνουμε είτε ως επιθυμία είτε ως περιέργεια για το πώς θα ήταν να είμαστε πειρατής, μάγος, ή χανούμισσα ή οτιδήποτε άλλο. Η μεταμφίεση λοιπόν κατά τη διάρκεια της αποκριάς έχει περισσότερες από μία σημασίες και πέρα από το προφανές δηλώνει και μιαν επιθυμία συνδιαλλαγής με τους άλλους, σε διαφορετικό επίπεδο ωστόσο από το συνηθισμένο. Οι μεταμφιέσεις επιπροσθέτως μας βοηθούν να ξεφύγουμε από την καθημερινότητα και τη ρουτίνα. Οι συνιστώσες της ψυχικής ανάγκης για μεταμφίεση γεννούν ένα αίσθημα ελευθερίας, απελευθέρωσης από το άγχος της καθημερινότητας, μια αίσθηση ανανέωσης και μια χαρούμενη και συχνά πειρακτική διάθεση.

Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν είναι όλοι άνθρωποι πρόθυμοι να μεταμφιεστούν, να μασκαρευτούν. Όλοι λίγο πολύ γνωρίζουμε κάποιον που έχει πει «αυτά τα πράγματα είναι για τα παιδιά» ή «δεν μπορώ να γελοιοποιηθώ έτσι», ή «τι θα πουν οι πελάτες/ συνεργάτες (ή οποιαδήποτε άλλη κατηγορία ανθρώπων) αν με δουν μασκαρεμένο;». Αυτό συμβαίνει διότι αυτοί οι άνθρωποι βιώνουν την αλλαγή της ταυτότητάς τους, όπως αυτή προκαλείται εφήμερα με τη μεταμφίεση, ως απειλητική για το «εγώ» και την αυτοπεποίθησή τους. Και μόνο η σκέψη ότι δεν έχουν τον έλεγχο της κατάστασης ή ότι η δύναμη και η εξουσία τους απειλούνται από τη μεταμφίεση -σε ψυχολογικό επίπεδο- είναι αρκετή για να τους κάνει να εμφανιστούν με τη γνωστή τους περιβολή σε κάποιο πάρτι μεταμφιεσμένων.

Οι απόκριες δίνουν τη δυνατότητα στον ενήλικο, να επιτρέψει στο παιδί που υπάρχει μέσα του να εκφραστεί, μέσα από την επιλογή μεταμφίεσης και τη μικρή επανάσταση που κάτι τέτοιο συνεπάγεται. Μπορεί με αυτόν τον τρόπο να φρενάρει τους μηχανισμούς άμυνας που από τη νεαρή ενήλικη ζωή χρησιμοποιεί ως τρόπο διαχείρισης του άγχους και να αφήσει τον εαυτό του ελεύθερο να βγάλει το παιδί που υπάρχει μέσα του, το οποίο κατά καιρούς υψώνει τη φωνή και θέλει να έρθει πάλι στην επιφάνεια, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Άλλωστε η μεταμφίεση είναι μια ανάπαυλα, μια παρένθεση στη ζωή του ανθρώπου, κι έπειτα ξαναγυρίζει στην τάξη και στη νηφαλιότητα.

Η μεταμφίεση – όπως και η αμφίεση γενικά – συνδέεται με το χαρακτήρα και την ανθρώπινη ψυχολογία. Όταν κανείς μεταμφιέζεται ανταλλάσσει το αληθινό του πρόσωπο με ένα ψεύτικο, και τότε έχει το συναίσθημα, την εντύπωση πως αποδεσμεύτηκε, πως απέβαλε ένα μέρος του εαυτού του, εκείνο που έχουν συνηθίσει να βλέπουν οι γύρω του. Το αν θα μεταμφιεστεί κανείς ή όχι, και το τι θα επιλέξει να «ντυθεί», σχετίζεται άμεσα τόσο με την προσωπικότητα όσο και με άλλους ψυχολογικούς παράγοντες, όπως για παράδειγμα, με τη διάθεση, τα προσωπικά βιώματα κτλ. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο λειτουργεί και η αμφίεσή μας. Δεν είναι τυχαίο ή ασήμαντο το γεγονός ότι ο τρόπος που ντυνόμαστε, αποτελεί μέρος του εαυτού μας, δηλώνει την ιδιότητα και την κοινωνική μας θέση, τη διάθεσή μας, το επάγγελμα, την παιδεία, ακόμη και το χαρακτήρα μας.